Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

 Ўзбек шеваларининг вокализми. 
Ўзбек шеваларида унли товушлар 
таркиби тўғрисида фикр билдирилганда бу соҳадаги илмий тадқиқот 
натижаларига таянилади.
Қарлуқ-чигил-уйғур лаҳжасида 6тадан 11тагача унли мавжуд. Унли- 
лар уйғунлиги ёки оҳангдошлик ҳодисалари учрамайдиган шеваларда: 
Тошкент, Самарқанд, Бухоро, Қарши, Наманган шевасида олтита: ъ, е, ɔ, ə, 
о, у; Қўқон, Марғилон, Навоий вилоят шеваларида еттита: ъ, е, ɔ, ə, у, о- ө 
унли фонемалари мавжуд.
Ўзбек шеваларининг сингармонизмли қипчоқ шеваларида
 ўн битта: 
а
- 
ə, ɔ, е, ы, ъ, и, ө- о, у- ү. 
Хоразм вилояти, Олот, Қоракўл, Форш туманларида, Қозоғистоннинг 
Қарноқ, Қорабулоқ, Иқон, Қорамурт, Манкент, Туркманистоннинг 
Тошҳовуздаги ўғуз шеваларида унлилар
 ўнта: и-ы, y- ү, ə-а, ө -о, е, ɔ. 
Ўзбек шеваларида унли товушлар миқдор жиҳатдан тенг бўлса-да, 
айрим унлиларнинг талаффузида фарқлар бор. М. : Тошкент шевасининг 
лабланмаган кенг унлиси 
(ə) 
олд қатор унли бўлса, Бухоро диалектининг а 
унлиси олд ва орқа қатор унлиларга нисбатан оралиқ товушдир (
ə-а-а
). 
қарлуқ-чигил-уйғур лаҳжасида еса 
ə
унлиси олд қатор унли, лабланмаган 
кенг унли товушдир: 
əлмə, əнҳɔр, əнжъл, əнчə, бəҳɔр
каби.
 [ɔ]
унлиси бухоро-самарқанд гуруҳ шеваларида сўзнинг охирида кела 
олади: 
тъллɔ, Шукруллɔ, муллɔ
каби.
[ɔ]
ва 
[ə]
унлиларининг сўз 
ичидаги ўрнашиш тартиби ҳозирги замон тожик тилининг талаффуз 
нормасига мос келади. Мас. : 
əвқɔт, əмɔн, устɔ, тъллɔ
// тож. ад. тилида: 
авқот, амон, усто, тилло 
каби
.
Ўзбек халқ шеваларида унли товушларнинг алмашиниб келиш 
ҳодисаси учрайди: 
[ɔ > ə]
ҳодисаси: