Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

 [ɔ>ə]
ҳодисаси: 
[ə
унли товуши
] 
фақат имлодаги 
[ə]
фонемаси 
ўрнидагина эмас, балки [ɔ] унли товуши ўрнида ҳам келади: қипч. 
чəй, сəй, 
ҳəзъ
(ҳозир) каби. Иккинчи бўғинда [ɔ] ўрнида [а, ə] унлисининг 
ишлатилиши Қўқон шевасида ҳам учрайди
: əдə, алақа 
(адо, алоқа) Бундан 
ташқари жамловчи сон қўшимчаларидаги 
[ɔ]
ўрнида ҳам 
[ə] 
ишлатилади: 
ъкəв, учəв, бешəв. [ə]
фонемаси бошқа қуйи кўтарилиш [
а, ɔ] 
унлилари 
каби редуксияга учраганда 
[ъ, е] 
унли фонемаларига ўтади.
 [ə>ъ]
ҳодисаси
 : [ə]
унли товушининг 
[ъ]
унли товушига ўтиши қипчоқ 
шеваларида учрайди : 
тəшлъйдъ, ъшɔнмъйдъ
каби 

---

32 
 [ə>ɔ]
ҳодисаси. [ə] унли товуши [ɔ] унли товуши билан ҳам алмашиниб 
келади: 
сɔръқ, хɔмър, жɔҳɔн, дɔвлəт, сəлқън.
[о>ɔ]
ҳодисаси кўпроқ қарлуқ шеваларида қўлланилади. 
тɔ: ққъз, бɔ: 
лдъ, бɔ: йъдə. 
[ϴ>у]
ҳодисаси: 
ургəтъп ~ оргəтъп
(ад. орф. ўргатиб). Бу кўпроқ 
қипчоқ шеваларида ишлатилади.
Ўзбек шеваларининг консонантизми ва таснифи. 
Лаб ундошлари: 
п, б, ф, в, м; 
тил олди ундошлари: 
т, д, с, з, ч, (ж), ш, дж, н, л, р
; тил ўрта 
ундоши й, тил орқа ундошлар: 
к, г, ӊ, қ, ғ, х
; бўғиз ундоши 
ᶍ. 
Ўзбек халқ шеваларида ундош товушларнинг баъзи бир ўзига хос 
характерли хусусиятлари бор.
[б]
-жарангли ундош товуш: 
ɔбдəстə, Абдубəкър. 
[б] ундош товуши 
сўзнинг охирида жарангсизланиб [п] талаффуз этилади