Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya

Inson  hayoti,  faoliyatida  ko'rish  qobiliyatining  ahamiyati  va 
ko‘ruvdagi  buzilishlar  oqibatlari
Ko'zi  ojiz
  tushunchasi  bugungi  kunda  uning  asosida  pedagogik 
jarayon  olib  boriladigan  analizatorlarning  yetakchi  tizimini  aniq­
lash  nuqtayi  nazaridan  olib  qaraladi. 
Ko'zi  ojiz
  tushunchasi  shu 
sababli  bolalarning  ikki  toifasini  zaruratga  ko'ra  o'z  ichiga  oladi: 
«0»  vizusli  va  yorug'likni  his  qiladigan  bolalar,  shuningdek,  yax­
shi  ko'radigan  ko'zi  bilan  korreksiya  yordamida  0,04  gacha  qoldiqli 
ko'rish  o'tkirligiga  ega  bolalar,  ularni  o'qitish  Brayl  tizimi  asosida 
paypaslash vositasida idrok etishga mo'ljallangan darsliklar bo'yicha 
olib boriladi.
Mamlakatimiz  va  xorij  maktablarida  o'qiydigan  ko'rishda  nuq­
soni  bo'lgan  bolalar  tahlili  ko'rsatadiki,  ko'rishda  nuqsoni  bo'lgan 
shaxslar  tarkibining  o'zgarishi  bir  necha  tendensiya  va  yo'nalishga 
ega.
L.I. Kirillova tomonidan  Rossiya  maxsus  maktablari  kontingenti 
saralab  o'rganilganda  qoldiqli  ko'rishga  (90%  gacha)  ega  bolalar 
soni  se/.ilarli  darajada  ortgani  aniqlandi.  Ko'zi  ojizlar  maktablari- 
ning  3  4%  o'quvchisi total  ko'rlikga,  7%  — yorug'likni his qilishga, 
10%  --  0,06  dan  yuqori  vizusga  ega.
193

---

Ikkinchi  tendensiya  bolalarning  murakkab  kompleks  ko‘rish 
kasalliklari  ortishi  sanaladi.  Faqat  ayrim  bolalargina  ko'rish  funk- 
siyalarining  birlamchi  buzilishi  bilan  tavsiflanadigan  ko‘rish  nuq­
soniga  ega.  Ko‘zi  ojizlar  maktablarida  o‘qiydigan  bolalarni  tahlil 
qilish  materiallari  ko‘rsatdiki,  o‘rganilgan  bolalarning  ko‘pchiligida 
ikki-uchtadan  turli  ko‘z  kasalligi  kuzatilgan,  bu  mazkur  toifadagi 
bolalarning  soni  yanada  ortganidan  dalolat  beradi.
Uchinchi  tendensiya  ko‘z  kasalligiga  hamroh  qo‘shimcha  nuq- 
sonlarning,  jumladan,  markaziy  asab  tizimi  faoliyatining  buzilishi 
bilan bog‘liq, qo‘shimcha nuqsonlarning ko'payishidan iborat.  Kolzi 
ojizlar uchun  maktabning boshlang‘ich sinf o'quvchilarining 77,6  % 
ida  kasallik  BTSP  asoratlari  (hodisalar qoldig‘i)  bilan,  psixik  rivoj­
lanishning  orqada  qolishi,  debillik  darajasidagi  oligofreniya,  MAT 
organik zararlanish asoratlari, ensefalopatiya,  nevrozga monand ho- 
latlari,  gidrotsefaliya va nutq,  harakat  sohasi  va boshqalar birlamchi 
buzilishlari  bilan  kechadi.
Bu  m a’lumotlar  R. Froydenrayx  va  R. Pastillening  (R.Freuden- 
reich,  R. Pastille.  Populationsentwicklung  in  Blindenschulen.  «Die 
Sonderschule»,  No  1,  1990.  107—113  b.)  ko‘rishda  nuqsoni  bo‘lgan 
bolalar  uchun  maktablarda  populyatsiya  o‘zgarishlari  tahliliga 
bag‘ishlangan  materiallari bilan  o'xshash.
Mualliflar  retrolental  fibroplaziyali  bolalar  sonining  ortga- 
nini  alohida  ta’kidlaydi  (AQSH  da  1954  —  69%,  Angliyada  1954
—  51,2%,  Germaniyada  1948  —  22,3%).  U,  odatda,  kislorodga  or- 
tiqcha  to'yinish  va  chala  tug‘ilish  kombinatsiyasi  natijasi  bo'lib, 
muddatidan  ancha  oldin  tug‘ilgan  bolalarda  kislorod  terapiyasisiz 
ham  kuzatiladi.
Shu  munosabat  bilan  bu  toifadagi  bolalarda  ko‘pincha  miyada 
nuqsonlar  namoyon  bo‘lishiga  e’tibor  qaratish  kerak  bo‘ladi.  Ret­
rolental  fibroplaziyali  bolalarning  deyarli  hammasida  qo‘shimcha 
nuqsonlar  yuzaga  keladi,  ularning  42%  da  aqliy  yetishmovchilik 
kuzatiladi.
Homiladorlikning  dastlabki  davrlarida  homilaning  MAT  buzi­
lishlar  va  ko‘zning  rivojlanishi  o‘rtasidagi  uzviy  aloqadorlik  miya 
faoliyati  va  ko‘z  kasalliklarining  ehtimoliy  umumiy  sabablaridan 
dalolat beradi.
194

---

Ilk  bolalikda 
miya  faoliyati  patologiyasi  yuzaga  kelish  vaqti 
tttrlichaligi 
bilan bog'liq,  bolaning hali  rivojlanishda bo'lgan  miyasi 
M ien aloqaga 
kirishgani sababli,  odatda,  bola rivojlanishiga tormoz- 
lOVChi  ta ’sir 
etadigan  etiologik  va  ekologik  sabablarga  ega  bo'lishi 
m u m k in . 
A.V.Xvatsovaning  soVnggi  tadqiqotlari  ko‘rsatadiki,  Rossi-