Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

Klinik bosqich. 
Nutqiy buzilishlar logopediya fanining tadqiqot 
obyekti bo'lgan. Nutqiy patologiyali bolalarni o'rganish X IX —XX 
asrga to'g'ri keladi. Nutq nuqsoni mayjud bolalarni o'rganish term i- 
nologiyasi turli bosqichlarda turlicha bo'lgan. 1920-yillarda Rossi- 
yada og'ir nutqiy buzilishlar «alaliya» atamasi bilan ifodalangan. 
Chet elda bu buzilish «rivojlanish afaziyasi», «konstitutsional nu tq ­
ning to'xtashi», «tug'm a afaziya» (A.L. Kenton, F. Jilr, F. Koxar) deb 
nom langan.

---

Nutq buzilishlarining dastlabki tasnifi A. Kussmaul (1877) ti- 
pologiyasidir. Bu ta s n if XX asrning b irinchi choragida chet el va rus 
tadqiq otchilarining ilmiy ishlarida keng qo'llanilgan ( G .G u ts m a n , 
E. Freshels, S.M. Debragayev). Ular ilgari surgan tasniflarda u m u ­
miy jih atlar ko'p edi (K linik yondashuvda nutq kam chiliklarining 
nom lari lotin va yunon so'z yasovchi elem entlaridan tashkil topgan 
so'zlardan iborat bo'lgan).
Pedagogik 
bosqich. 
Rus 
olim lari 
M.Y.Xvatsev, 
F.A. Rau,
O.V. Pravdina, S.S. Lyapidevskiy va boshqa olim lar klinik tas- 
nifga o'z gartirishlar kiritadi. Natijada bir shaklga kiruvchi nutqiy 
buzilishlar haqidagi tasavvurlar sezilarli darajada o'zgaradi. L e ­
kin o'zgarishlar klinik term inologik ap p aratining o'zgarishiga 
olib kelmaydi. Tushuncha va te r m in la r tibbiyotda, logopediyada 
qo'llanilgandek bir xilligicha qolaveradi.
Psixologik bosqich. 
Nutqiy va ruhiy rivojlanish o'zaro bog'liq 
bo'lib, korreksion-pedagogik yordam berishda katta aham iyatga 
egadir. A. Kussmaul, P. Mori, M.V. Bogdanov-Berezovskiy, R.A. Be- 
lova-David kabi o lim lar intellektual rivojlanishga nutq nuqsonlari 
katta t a ’sir ko'rsatadi, deb t a ’kidlab o'tadilar. Ular nutqiy doiradagi 
birlamchi buzilishlar intellektual darajaga, psixik rivojlanishning 
orqada qolishiga t a ’sir ko'rsatadi, degan fikrni bildirganlar.
Nutq rivojlanishida nuqsoni bor m aktabgacha yoshdagi bolalarda 
kuzatiladigan nutqiy va psixologik buzilishlar R.Y. Levina t o m o n i­
dan tadqiq etilgan.
R.Y. Levina nutq buzilishlarida bilish faoliyati buzilishini 
ko'rsatadi. Bu nuqtayi n azar bir qato r o lim la rn in g ishlarida h am
o 'z aksini topgan (T.A.Vlasova, V.l. Lubovskiy, L.S. Svetkova, 
IT. Vlasenko).
M a’lumki, nutq m urakkab funksional tiz im n i o'z ichiga oluvchi 
jarayondir. Bu tiz im n in g har bir tarkibiy qismi boshqa qism lar bilan 
bog'langan. R.Y. Levina va uning shogirdlari nutqni uch tarkibiy 
qismga bo'lib o'rganishni tavsiya etadi: fonetik-fonematik, leksik va 
g ram m atik. Olima, shuningdek, gapirmaydigan (alalik) bolalarni 
to'rt guruhga ajratadi: nutq kam chiliklari fonematik idrok buzilish­
lari bilan bog'liq bo'lgan bolalar; nutq kamchiliklari bilan fazoviy 
tasavvurlari buzilgan bolalar; nutq kam chiliklari motivatsiya — ehti-
135

---

yoj doirasi buzilishlari bilan bog'liq bo'lgan bolalar; nutq kam ch i­
liklari ko'ruv idrok buzilishlari bilan bog'liq bo'lgan bolalar.
Nutq buzilishlari jarayonida nutqiy buzilishlar va bilish faoliya­
tining o'zaro m unosabatlarini Y.M. Mastyukova h am tadqiq etgan. 
Bolalardagi nutq kamchiliklari polim o rf bo'ladi. Y.M. Mastyukova 
bunday buzilishlar markaziy nerv tiz im ining buzilgan joyiga qarab 
organik va funksional bo'ladi va differensial yondashuvni talab eta­
di, degan fikrni olg'a surgan.
O.N .Usanova, Y.F.Garkusha, N.T.Sinyakova kabi o lim lar nut­
qiy patologiyasi mavjud bolalar diqqati xususiyatini tadqiq etganlar. 
Ularning fikricha, bolalar diqqatining beqarorligi o'z harakatlarini 
rejalashtirishda o'ziga xos qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
Nutq kamchiligiga ega bo'lgan bolalar tafakkurining m u a m m o -
lari l.Peresleni, T.A. Fotekova, l.T. Vlasenko va boshqa olim lar t o ­
m onidan o'rganilgan.
Nutq kamchiligiga ega bo'lgan bolalar shaxsiy xususiyatlari
O.S.Orlova, 
L.Y .G oncharuk, L.M. Shipitsina, L.S.Volkova va 
boshqalarning ishlarida o'rganilgan. Logopsixologiyaning taraqqi- 
yotiga B .M .G rin s h p u n , O.N .U sanova, l.T.Vlasenko, T.B.Fili- 
cheva, L.G.Solovyova va N.S.Jukovalar ilmiy-tadqiqot ishlarining 
natijalari ijobiy t a ’sir ko'rsatgan.