METALLARNING Davriy jadvaldagi o’rni MATN.
Bu guruhchaga Be - beriliy va ishqoriy - yer metallari kiradi. Ularning asosiy xossalarini ko`rsatuvchi ma’lumotlar quyidagi jadvalda keltirilgan: IIA guruhchaga elementlari tashqi elektron qavatlarida (nS2) 2 ta elektroni bo’lgani uchun faqat +2 oksidlanish darajasi namoyon qilib, aksariyat hollarda koordinatsion soni 4 va 6 bo’lgan birikmalarni hosil qiladilar. Bu bilan ular ishqoriy metallardan farqlanib, uning sababi ularning zaryadi, atom (ion) radiusi va III davrdan boshlab tashqaridan oldingi qavatda d - elektron (bo’sh)orbitallarning mavjudligi bilan izohlanadi.
Bu elementlar ichida berilliy amfoter xossasiga era bo’lgani uchun ishqoriy - yer metallari qatoriga kiritilmaydi. Uning ko’pchilik xossalari III gruppa elementi A1 - alyuminiyga o’xshab ketadi. Chunki ular o’rtasida "diagonal o’xshashlik" mavjud. Shu sababli Be alohida o’rganilada.
Berilliy. z=4. kulrang metall, yuqori temperatura suyuqlanadi. Geksagonal kristal panjara hosil qiladi. Odatdagi sharoitda sirti BeO - oksid parda hosil qilgani uchun kimyoviy jihatdan ancha passiv element.
Тabiatda turli minerallar: Be3A12(Si03)6 (berill), Be2Si04 (fenakit), berill mineralining turli ko’rinishlari "izumrud". "akvamarin" kabi qimmatbaho toshlar holida uchraydi.
Olinishi: BeC12 tuzining suyuqlanmasini elektroliz qilish yoki magniytermiya usuli
Mg + BeҒ2 → MgҒ2 + Be bilan olinadi.
Berilliyning barcha birikmalari polimer kristallardan iborat. Kristallarda uning koordinatsion soni 4 ga teng. Amfoter xossaga ega bo’lgani uchun kislotali eritmalarda [BeH2O)4]2- ioni ishqoriy muhitda [Be(OH)4]+2 kabi ionlar holida bo’ladi.
Birikmalari qatoriga- BeO, Be(OH)2, galogenli birikmalari, sulfatlari kiradi.
BeO - oq kristall modda. Juda yuqori suyuqlanish temperaturasiga (2530°C) ega, shu sababli maxsus tigel va keramika olishda ishlatiladi. Amfoter xossaga ega:
BeO + 2HC1 = BeC12 + H2O BeO + 2KOH = KBeO2 + H2O
Be(OH)2 - suvda erimaydigan polimer modda. Kislotali va ishqoriy muhitda quyidagi ko’rinishlarda bo’ladi: [Be(H2O)4+2 → Be(OH)2 → [Be(OH)4]2-
Ko’rinib turibdiki, eritma muhitini (pH) o’zgartirib berilliyning turli birikmalarini ajratib (sintez qilib) olish mumkin. Masalan: BeS04x4H2O; BeC12x4H2O; Be(NO3)2x4H2O; K2[Be(OH)4]; Na2[Be(OH)4].
Berilliy birikmalaridan BeSO3, Be3(PO4)2 lar suvda erimaydi. Ammo, BeCO3- boshqa karbonat tuzlarida eriydi:
BeCO3 + (NH4)2CO3 → (NH4)2[Be(CO3)]
Umuman Be - tuzlari zaharli moddalardir. Berilliy qotishmalar olishda legirlovchi vosita, atom reaktorlarida neytronlarni sekinlashturuvchi moddalar sifatida ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |