8
ги умумтаълим даражаси, умуммаданий савияси ҳамда
умумпедагогик маданияти ва оилавий ҳаётини қандай
ташкил этишдан иборат. Бу омиллар оилада болани маъ-
навий-ахлоқий тарбиялашнинг
мазмунини ташкил эта-
ди ва улар бир қатор педагогик-психологик хусусиятларни
ўз ичига олади. Буларни ҳисобга олиш эса болани маъна-
вий-ахлоқий тарбиялашда миллий ахлоқий қадриятлардан
фойдаланишнинг ўзига хослиги ва аҳамиятини билишга ёр-
дам беради.
Инсон бутун мавжудотлар ичида энг улуғи, барча нар-
салар унинг учун яратилган, деган ғоя исломий маънавият-
нинг негизини ташкил қилса, инсонларни ўзаро маънавий,
оқибатли бўлишга ундаш ва уларда олийжаноб фазилатлар-
ни шакллантириш ислом педагогикаси ва психологияси-
нинг асосидир.
Ислом дини халқнинг ижтимоий ҳаётига, хусусан, ои-
лавий муносабатларига, маданияти ва миллий анъаналари-
га сингиб кетган, аммо бундан ўзбек халқининг қадимий,
такрорланмас маданияти, жумладан, оилавий қадриятла-
ри ислом динисиз мавжуд бўлмас эди, деган қараш келиб
чиқмайди. Исломий
маънавият манбаларида оила, оила-
вий муносабатлар ва оилавий тарбияга оид қарашлар ти-
зими мавжуд бўлиб, у оиланинг шаклланиши, ривожлани-
ши ва мустаҳкамланишига қаратилган барча жиҳатларни ўз
ичига олади. Бу қарашлар илоҳиёт нуқтаи назаридан ўртага
ташланса-да, улар кишиларнинг ҳаётий фаолиятлари, тур-
муш тарзлари, ижтимоий эҳтиёжлари, ниҳоят оилавий му-
носабатлари талабидан келиб чиққанлиги учун ҳам ақлга ва
кундалик турмушга мувофиқ эди.
Исломда оилавий тарбиянинг ўзига хос хусусиятлари
кўрсатиб ўтилади. Бу хусусиятлар мусулмончилик тала-
бидан келиб чиққан, болани ахлоқий тарбиялаш ҳақидаги
умумий ғоялар билан боғлиқ бўлиб, улар болани инсоний-
ликка ва эзгуликка даъват этганлиги учун умуминсоний
мазмунга эгадир. Бугунги кунда ота-оналар исломий маъ-
9
Оилавий тарбия сабоқлари
навиятнинг ана шу умуминсоний мазмунини болалар шуу-
рига сингдириб боришлари зарур.
Диний қадриятларнинг янги тарихий шароитда оилада-
ги маънавий-ахлоқий тарбиядаги муҳим омил бўлиб хиз-
мат қилиши шу билан изоҳланадики,
диний тасаввурлар,
расм-русумларнинг миллат турмуш тарзига, халқнинг ҳа-
ётий фаолиятига сингиб кетишига сабаб диний онгнинг
инсон руҳиятига бўлган кучли таъсири оқибатидир. Айни
вақтда, оилавий тарбия жараёнида диний қадриятлар билан
диний бидъатни фарқлаш ва бола онгини диний хурофот-
лар билан заҳарланишининг олдини олиш ота-оналарнинг
бурчи ҳисобланади.
Маълумки, Шарқ мутафаккирлари меросида таъ-
лим-тарбия, хусусан, оилавий
тарбия масалаларига кенг
ўрин берилган. Улар болаларни тарбиялашни жамият тақ-
дирини, миллатнинг келажагини белгилайдиган асосий
мезон деб ҳисоблаганлар. Уларнинг педагогик қарашла-
ри замирида ижтимоий идеал сифатида комил инсон ғоя-
си ётади. Улар тарбияда ижтимоий ва биологик томонлар-
нинг ўзаро муносабати ҳақида тўхталиб, тарбияда ирсият
ва муҳит таъсири бирдек эканлиги, тан ва руҳ соғломлиги-
нинг бирлиги каби масалаларни ўртага ташлайдилар. Улар-
нинг ақлий, меҳнат, ахлоқий, эстетик ва жисмоний тар-
биянинг бирлиги ҳамда уларни амалга ошириш йўллари
ҳақидаги ва оилада болалар тарбияси ҳақидаги фикрлари
мазкур муаммоларнинг кўпгина жиҳатларини қамраб ола-
ди ва улар муайян тарбияшунослик бўйича қарашлар ти-
зимини ташкил этади. Бу қарашлар ўз даврларидан анча-
гина илгарилаб кетиб, бир неча асрдан бери аждодларимиз
тафаккурини бойитиб, маънавий қадрият сифатида бугун-
ги кунда ўз қийматини йўқотмай келмоқда. Улар ижтимоий
ва оилавий тарбия бирлиги ҳақидаги масалани ижобий ҳал
қилишга уринганлар, буни ҳозирги замон педагогикаси ва
психологияси ҳам тўла эътироф этади.