Kalkonsimon togay - eng katta gialinli togaydir. Ikkita turtburchak plastinkani birlashishidan burchak xosil buladi. Erkak va aellarda kalkonsimon togay plastinkalarini kushilishidan xosil bulgan burchak farklanadi va ikkilamchi jinsiy belgilar katoriga kiradi. Erkaklarda togayning ikkita plastinkasi kushlib tugri burchakni xosil kiladi va buyinning o’rta chizigiga birikadi. Teri ostida burtib chikib turadi va uning shakllanishi ugil bolalarni jinsiy yetilishi xakida dalolat beradi. Aaellarda esa plastinkalar kushilishida utmas burchak xosil bulib , uncha ifodalanmaydi.
Kalkonsimon togayda ustki va pastki shoxchalari farklanadi. Ustki shoxchalari boglamlar orkali til osti suyagi bilan birikadi, pastki shoxchalari ega bugimlar yerdamida uzuksimon togay bilan birikadi . Kalkonsimon togayning ustki cheti S- xarifi shaklida bulib, o’rta kismida yukorigi uyik bor. Plastinkalarning tashki yuzasida egri-bugri kiya chizik farklanadi. Bu joyi ma’lum buyin muskullarining birikish yuzasi xisoblanadi. Kalkonsimon togaydan xalkumni kisuvchi muskul, tovush muskuli va uzuksimon togay va Xiqildoq ustki togaylar bilan tutashtiradigan muskullar joylashgan.
Uzuksimon togay - kalkonsimon togay va chumichsimon togaylar bilan xarakatchang birikib, maxsus boglam orkali birinchi kekirdak xalkasi bilan pastdan kekirdak bilan birikkan. Uzuksimon togay tuzilishi jixatdan uzukka uxshash - old tomondan yoyi va orkada plastinka xosil kiladi.
Xiqildoq osti togayi - barg shaklida bulib, elastik togaydan tuzilgan va tilning orka tomonida Xiqildoqka kirish teshigi ustida joylashgan.
CHumichsimon togaylar - juft togaylar bulib, piramidasimon shaklga ega. Kengaygan pastki kismi asosi deyiladi va uzuksimon togay bilan tutashadi. Asos kismida ikkita usig joylashgan - tovush usigi va muskul usigi. Old tomoni yunalgan tovush usigiga ovoz boylamlari kelib birikadi. Asosning lateral tomonida joylashgan muskul usigiga esa tovush chikarishda ishtirok etuvchi muskullar birikadi.
SHoxsimon togay - kichik, juft togaylar bulib chumichsimon togaylarning ustki uchida joylashgan.
Ponasimon togay - uncha katta bulmagan juft togaylar bulib, chumichsimon- Xiqildoq ustki burmasining shillik pardasi ichida uchraydi. Bu togay ba’zan uchramasligi xam mumkin.
Ovoz chikarishda ovoz boglamlari bilan tovush yorigi katta axamiyatga ega. Ovoz boglami biriktiruvchi tukimali tutamlardan tashkil topgan bulib, chumichismon togaylardan boshlanib, kalkonsimon togayning kirrasiga birikadi.
Ovoz boylamlaridan yukorirokda ularga paralel xolda yolgon boylamlar joylashgan. Yolgon va ovoz boylamlari o’rtasida ularning xar ikki tomondan Xiqildoq korinchasi deb nomlanadigan chukurcha bor. Xiqildoqning shillik pardasi korincha va ovoz boylamlarini urab turgan joyda shu paylar nomi bilan ataladigan burmalar xosil buladi. CHap va ung tomondagi tovush burmalar orasida tovush yorigi joylashgan.
Ovozning past yoki baland chikish ovoz boylamlarining taranglanish va titrash darajasiga boglik. Taranglashish darajasi ovoz muskullarning kiskarish kuchiga boglik. Ovoz boylamlarining chuzilishi uzuksimon togayga nisbatan kalkonsimon togayi siljishiga boglik. Tovush kuchini esa tovush yorigining torayishi va kengayishini ifodalaydi. Demak Xiqildoq xolatini, tovush boylamlarining tarangligini, tovush yerigini kengligini uzgarishi Xiqildoq muskullarining faoliyatiga boglikdir. Xamma muskullar kundalang-targil muskul tukimasidan tuzilgan bulib, 3 guruxga bulinadi:
sikuvchilar, 2) kengaytiruvchilar, 3) ovoz boylamlari tarangligini uzgartiruvchi muskullar.
Sikuvchi muskullardan eng muximlaridan lateral uzuksimon-chumichsimon muskul bulib, uzuksimon togayning yeyidan boshlanib, chumichsimon togayning muskul usigiga birikadi. Funktsiyasi - ovoz boylamlarini bir-biriga yakinlashtiradi, taranglashtiradi va orasidagi yerikni toraytiradi. Kolgan sikuvchi muskullarga kalkonsimon-chumichsimon muskul, kiyshik chumichsimon muskullar kiradi. Bu muskullar tovush yerigini kengligini uzgartirishda ishtirok etadi.
