Odam anatomiyasi

Nur sezuvchi yoki to’r pardaembrional tarakkiet davrida miya pustlogining maxsus kismidan rivojlanib, 3 oyni oxirida neyroblastlardan (dastlabki, xali yetilmagan yosh nerv xujaralari) yirik ganglioz xujayralar vujudga keladi. Ularning usimtalari ko’z poyachasiga usib kirib, ko’rish nervini xosil kiladilar. Ko’zning tur pardasida eng oxirida bolani tugilishidan oldin kolbachali va taekchali ko’rish xujayralari paydo buladi. Tur pardada neyroblastlardan tashkari spongioblastlar xam rivojlanadi. Ularning keyingi mutaxasislashishi natijasida gliya xujayralari vujudga keladi. Tur pardaning butun kalinligi buyicha yukori darajada mutaxasislashgan Myo’ller tolalari kezadi.

Ko’zning tur pardasida ko’rish va kur kismlar farklanadi.Ko’rish kismi bilan kur kismi orasildagichegara notekis bulib, tishli kirrani xosil kiladi. SHakklllangan tur parda kavatli tuzilishga ega bulib, 10 kavatdan tuzilgan. Tur pardada kavatlarni joylashuvi kuyidagicha: 1. Pigmentli kavat. 2. Taekchalar va kolbachalar kavati. 3. Tashki chegara membranali kavat. 4. Tashki donadar kavat. 5. Tashki tursimon kavat. 6. ichki donador kavat. 7. Ichki tursimon kavat. 8. Ganglioz nerv xujayralari kavati 9. Nerv tolalari kavati. 10. Ichki chegara membranali kavat. Kursatilgan kavatlardan eng muximlari pigmentli kavat bilan taekchalar va kolbachkalar kavatlari. Pigmentli epiteliotstlar shakli oltikirrali prizmaga uxshash. Ularning asos kismlari tomirli pardaning shishasimon membranasi ustida yetadi, xujayralarning uchlaridan esa uzida pigment saklovchi «sokoldak» usimtalar tutami chikadi. Kunduzi, yerug yerda usimtalar ichida pigmentning mikdori oshadi. Korongirokda esa usimtalar ichidagi pigment kiritmalari Pigment saklovchi xujayralarning usimtalari taekcha va kolbochkali xujayralarni urab oladi, va biri biridan ajratadi va shu orkali yeriglikni tarkalishiga olib keladi.
Ko’rish yeki fotoretseptor xujayralarida markaziy va periferik usimtalari farklanadi. Neyronlarning tanalari tur pardaning tashki donador kavatida joylashgan. Periferik usimtani shakli taekchaga yeki kolbochkaga uxshash buladi. SHu sababli, ba’zan xujayralarni kiskacha taekchalar yeki kolbochkalar deb nomlanadi. Taekchali xujayralar yadro saklovchi kismidan va fotoretseptor - taekcha kismidan iborat. Taekcha tarkibida tashki va mchki segmentlari buladi. Ichki diskda kup mikdorda mitoxondriyalar, ribosomalar, endoplazmatik retikulum va Golьdji turi anklanadi. Tashki segmentda esa kush membranalar tup-tup joylashgan diskalarni xosil kiladi. Disklar tez almashinish va yangilanish xususiyatiga ega. Xar 40 min. Yangi disk paydo bulib, taekchani erkin uchiga siljiydi. Tashki segmentning membranalari ko’rish pigmenti rodopsindan tashkil topgan. Taekchali xujayraning uzunligi 60 mkm gacha yetib, tur pardada taekchalarni umumiy mikdori 130 mln teng. Taekchalar kora-ok ranglarni kabul kiluvchi retseptorlar xisoblanadi va korongida jismlarni shaklini ajratadilar.
Kolbasimon xujayralar uzining tashki va ichki segmenlarinituzilishi bilan farklanadi. Kolbochkalarning tashki segmenti yarim dasklardan tuzilgan. Yarim disklarni tarkibida yodopsin ko’rish pigmenti aniklanadi. Yarim disklarni membranalari taekchalar disklariga uxshash betuxtov yangilanmaydi.. Kolbochkalar uch xil buladi - kizil, kuk va yashil rangni retseptorlari kabul kiladi.Ularda fakat yarim diskalardagi membranalarda oksillar yangilanadi. Kolbasimon xujayralarning umumiy soni 7 mln.
Kuruv analizatorining utkazish yo’li turtta neyron zanjiridan iborat. 1,2,3 neyronlar ko’zning tur pardasida joylashgan. Birinchi neyron xujayralari kuruv xujayralari yoki yukorida kursatilgan ko’rish tayokchalari va kolbachalari xisoblanadi. Bu xujayralarning usikchalarida kuruv purpuri - rodopsin joylashgan bulib, u yoruglik ta’sirotini nerv impulьsiga aylantirib beradi.