Odam anatomiyasi

Ko’zning yerdamchi apparatlari
Ko’zning yordamchi apparatlariga ko’z sokkasini xarakatlantiruvchi muskullar, ko’z kovoklari, ko’z yosh bezi va kon’yuktiva kiradi. Odamda ko’z muskullari tuzilishi jixatdan kundalang-targil muskul tukimadan iborat bulib, ko’z sokkasini xarakatga keltirish funktsiyasini bajaradi. Ko’zni xarakatga keltiruvchi muskullar oltita bulib, bular 4 tugri, 2 kiyshik muskuldan iborat. Bulardan deyarli xammasi (ostki kiyshik muskuldan tashkari) ko’z kosasi tubidan, kuruv nervi bilan ko’z arteriyasini urab turuvchi payli xalkadan boshlanib, ko’z sokkasini turli joylariga birikadi. Ostki kiyshik muskul ko’z sokkasini kuyi devoridan, burun - ko’z yoshi kanali teshigi yenidan boshlanadi. Barcha tugri muskullar skleraga, ko’z sokkasi ekvatorining old tomondagi turli soxalariga birikadi. Ko’zning ostki tugri muskuli ko’rish teshigining xalkali payli xalkaning ostki chetidan boshlanib, ko’z sokkasi ekvatorining ostki chetiga birikadi. Ko’zning medial tugri muskuli ko’z kosasining ichidan, ko’z kosasi ekvatorining medial chetiga birikadi
Ko’zning lateral tugri muskuli ko’z kosasi tubidan boshlanib, ko’z sokkasi ekvatorining lateral chetiga birikadi.
Ko’z sokkasining tugri muskullari kiskarishi natijasida uzini nomiga muvofik yunalishda ko’z sokkasi va korachikni tortadi. Ko’zning kiyshik muskullari ko’z sokkasini sagittal uk atrofida xarakatga keltiradi: ustkisi ko’z sokkasini va ko’z korachigini pastga va tashkariga, ostkisi esa ko’z korachigini yukoriga va tashkari tomon tortadi.
Kovoklar ko’z olmasini old tomondan ximoyalaydi Ustki va pastki kovoklar teri burmalari bulib, ko’z yerigini pardaga uxshash ochilib yepilishini ta’minlaydi. Ustki va ostki kovoklar ikki yen tomonida medial va lateral bitishmalar orkali tutashadi. Bitishmalarni birikish joyilarida, ikki chetida - utkir lateral burchak va dumoklashgan medial burchak xosil buladi. Medial burchakda ko’z yoshi kuli joylashgan, uning tubida yarimoyli parda - kushlardan kolgan uchinchi kovokning rudimentar koldigini ko’rish mumkin. Ustki kovok utkir ko’z usti kirrasidan peshanaga utish joyida kosh ravogi xosil buladi. Ko’z ochishda ostki kovok uz ogirligi tufayli bir oz pastga tortiladi. Ustki kovok ostkisiga karaganda ancha katta bulib, koshlar ostidan boshlanib, unga ustki kovokni kutaruvchi muskul keladi. Bu muskul tugri muskullar bilan birga payli xalkadan boshlanib, kovokni ustki togayiga birikadi. Aslida kovok togayi tayanch vazifasini bajaradigan pishik biriktiruvchi tukimadan tuzilgan plastinkadir. Kovoklarning old tomoniga yakin ko’zning doiraviy muskuli joylashgan.
Ko’z yoshi apparati tarkibiga ko’z yoshi bezi va ko’z yoshi yo’llari kiradi. Ko’z yoshi bezlari alьveolyar-naysimon seroz bezlari bulib, peshana suyagining ko’z yoshi chukurchasida, ko’z sokkasining ustki lateral kismida joylashgan. Ko’z yoshi zaif ishkoriy muxitga ega bulib, asosan suv va unda erigan 1,5% NaCI, 0,5% alьbumin va shillik moddalar tarkibini tashkil etadi. Bundan tashkari ko’z yoshi tarkibiga bakteritsid xususiyatlarga ega bulgan lizotsim moddasi buladi. 5-12 gacha chikaruv naychalari kon’yuktivani yukorigi kubbasiga ochiladi. Ko’zning medial chetida ko’z yoshi kuli atrofida ustki va ostki ko’z yoshi surgichlari joylashgan bulib, uchlarida teshiklari yeki ko’z yoshi nuktasi aniklanadi. Bu nuktadan uzunligi 1sm teng tor ko’z yoshi kanali boshlanadi. Ustki va ostki ko’z yoshi kanalchalari ko’z yoshi qopchasiga ochiladi. Uning berk uchi yukoriga karatilgan, tubi esa burun-ko’z yoshi yo’liga ochiladi. Ko’zning doiraviy muskulning ko’z yoshi kismi ko’z yoshi qopi devori bilan bitishib ketgan, uning kiskarishi tufayli ko’z yoshi qopi kengayadi va ko’z yoshi naylaridan ko’z yoshi qop ichiga suriladi.