Odam anatomiyasi

Nazorat savollari

1. 
   Yurakning tuzilishi va qavatlarini tushuntiring.
   
2. 
   Yurak miokardinng joylashishi va funksiyasini ayting.
   
3. 
   Yurakdan chiquvchi va yurakka keluvchi qon tomirlar tuzilishini tushuntring.
   
4. 
   Yurak qon tomir faoliyatiga nerv sistemasining ta’siri.
   
5. 
   Yurak-qon-tomir sistemasining qismlarini sanab bering.
   
6. 
   Katta qon aylanish doirasining tuzilishi va funkiyasini tushuntiring.
   
7. 
   Kichik qon aylanish doirasining boshlanish va tugash joylarini ayting.
   
8. 
   Limfa sistemasining qon aylanishdan farqini ayting.
   
9. 
   Qon tomirlari devorining tuzilishini tushuntiring.
   

MAVZU: 13. LIMFA SISTEMASINING TUZILISHI.
Ma’ruza rejasi:
1. Organizmda limfa sistemasining joylanishi (yuza va chuqur limfalar).
2. Taloqning tuzilishi, funktsiyasi va ahamiyati.
3. Limfa sistemasi filoginezi va ontogenezi.


Tayanch iboralar: limfa suyuqligi, limfa tomirlari, immun tizimi, immunogenez a’zolar, ayrisimon bez, suyak ko’migi.

Limfa tizimi kuyidagi vazifalarni bajaradi:

Tukima va xujayralardan xosil bulgan turli maxsulotlarni olib ketishda, ayniksa kon kapillyarlariga uta ololmaydigan yukori molekulyarli oksillarni va yet zarrachalarni.
Konni zararlantirishda, ya’ni kon tarkibiga tushgan turli mikroblar va mikroorganizmlarni
emirishda ishtirok etadi.
3. Ximoya vazifasi - limfa tugunlarida limfotsitlardan tashkari ximoya axamiyatga ega bulgan oksillar - antitanachalar ishlab chikariladi va organizmning immun statusini ifodalaydi.
Venoz tizimi uchun yerdamchi drenaj tizimi xisoblanadi.
Limfa tizimiga limfa kapillyarlari, limfa tomirlari, asosiy limfa stvollari va yirik limfa yo’llari - kukrak limfa yo’li va ung limfa yo’li kiradi. Yo’l-yo’lakay limfa okimi buylab limfatik tugunlar yetadi.
1. Limfa - rangsiz yoki sargish suyaklik bulib, uning mikdori organizmda 1-1.5 l, tarkibi kon plazmasiga uxshashdir. Limfada suv, oksillar, tuzlar va kon shakliy elementlaridan - eozinofillar, bazofillar va limfotsitlar uchraydi. Ammo limfaning oksilli va xujayraviy tarkibi uzgarib boradi Masalan, periferik limfa tarkibida oksillarni mikdori 0.49 - 0.69% tashkil etsa, kukrak limfatik yo’lida 2-4.5 % yetadi. Xujayraviy mikdori jixatdan D.A. Jdanov periferik, oralik va markaziy limfani ajratadi. Periferik limfada xujayralarni soni kam va bunday limfa umuman limfatik tugunlardan xali utmagan. Oralik limfa bir nechta limfatik tugunlardan utgan. Markaziy limfa esa barcha limfa tugunlardan utib, xujayralarga ancha boyigan buladi. Masalan, kukrak limfa yo’lida va ung limfatik yo’lida 1 mm³ limfada 2000 dan 20 000 limfotsitlar va 500 - 12 250 leykotsitlar aniklanadi. Limfani yana bir xususiyati - uni doim fakat bitta yunalishda - a’zolardan markazga yurak tomon okishidir.
2. Limfa kapillyarlar - bir tomoni berk bulgan naychalar bulib, devorlari yupka bir kavat endotelial xujayralardan iborat.Limfa kapillyarlarda bazal membranasi va tashki kavatida peritsitlar bulmaydi va endoteliysi tugridan tugri biriktiruvchi tukimaning xujayroaro moddasiga yendoshadi. Endoteliy xujayralari uzining shaklini uzgaruvchangligi bilan, tarkibida yaxshi ifodalanmagan organellardan tashkari kup mikdorda mikropinotsitoz pufakchalar, va ikki tomonga karatilgan mikrovorsinkalari buladi. Mikropinotsitoz pufakchalar transport vazifasini bajarib, atrofdagi moddalarni xujayra tsitoplazmasi orkali kapillyar bushligiga yetkazib beradi. Mikrovorsinkalar esa nafakat limfatik kapillyar bushligiga, balki tashkariga, biriktiruvchi tukimaning xujayroaro moddasi tomon yunalgan. SHu sababli, tukimalararo suyukligining ortikcha kismi xujayralar o’rtasidagi oraliklardan limfa kapillyarlarning devori orkali yengil suriladi. Tukimalararo suyuklikdan oksillarning kolloid eritmalari, suv va unda erigan kristalloid moddalar, mikroorganizmlar, xujayra koldiklari limfa kapillyarlariga utadi.
Limfatik kapillyarlar tananing barcha a’zo va tukimalarida uchraydi, fakat bosh miyada, orqa miyada, ko’z sokkasida, ichki quloqda, teri epidermisida, talokda, suyak kumigida va yo’ldoshda bulmaydi. Limfa kapillyarlarni diametri 0.2 mmgacha yetishi mumkin va kon kapillyarlarga nisbatan ancha yirik buladi. Limfatik kapillyarlar bir biri bilan tutashib, yepik turlarni xosil kiladi, lekin bu turlar uchlamchi tuzilishga ega va biri biriga nisbatan turli satx ostida joylashishi mumkin. Masalan, fastsiyalarda, teri epidermisida, seroz pardalarda limfa kapillyarlar turi yassi satxi shaklida bulib, va shu a’zolarning satxiga nisbatan parallel xolda joylashgan. Kapillyarlar yunalishi biriktiruvchi tukimaning tolalarini joylashuviga va a’zo ichidagi tuzilmalarni urnashganligiga boglik.Limfa kapillyarlari bir-biri bilan tutashib limfa tomirlarni xosil kiladi.