Odam anatomiyasi

CHap korincha konus shaklida bulib, bushligining devoridan ikkita surgichsimon muskul va et tusiklari yaxshi ifodalangan. Surgichsimon muskullardan klapan tavakalari chetiga payli iplar tortilgan buladi.CHap va ung korinchalar orasidagi korinchalararo tusik muskul tukimadan tuzilgan, fakat yukorigi kismi fibroz tukimali bulib, ikki tomondan endokard bilan qoplangan.
Korinchaning asosida chap arterial teshik joylashgan, undan aorta boshlanadi. Aorta teshigi uchta yarimoysimon qopkok bilan ta’minlangan. CHap korinchaning devori ung korinchaga nisbatan 2-3 martaba kalinrok bulib, asosan miokard xisobidan yaxshi rivojlangan.
Yurak devori uch kavatdan: 1. ichki kavat - endokard, 2. o’rta kavat-miokard, 3. tashki kavat- epikarddan tuzilgan.
Endokard - yurakning ichki pardasi, yurak kameralarining ichki yuzasini, muskul surgichlarini, pay iplarini qoplab turadi. Yurakning tavakali va yarimoysimon qopkoklari endakard xisobiga takomil etadi. Endokard bir necha kavatdan iborat. Yurak bushligiga karagan kavati bazal membranada joylashgan yupka endoteliy bilan qoplangan. Endoteliy ostida subendotelial kavat joylashadi. Undan chukurrokda muskul-elastik kavat yetadi. Bu kavat tarkibiga sillik muskul xujayralari va elastik tolalari kiradi. Endokardning miokardga tegib turgan kavati tashki biriktiruvchi tukimali kavat deb ataladi.
Miokard - kundalang-targil muskul tukimadan tuzilgan. Bu kavat tipik miotsitlar va atipik miotsitlardan tashkil topgan. Tipik miotsitlar skelet muskulaturasidagi miotsitlardan tuzilishi jixatdan bir oz farklanadi. Muskul tolalari bir-biridan kushimcha disklar orkali ajraladi. Kushimcha disklar skelet muskulaturasida bulmaydi.
Atipik miotsitlar kelib chikishi jixatdan muskul tukima xisoblanadi, lekin bajaradigan funktsiyasi nerv xujayralarni funktsiyasini eslatadi. Bu xujayralar impulьslar ishlab chikaradi. Impulьslar taьsirida tipik miotsitlar kiskaradi. Morfologik jixatdan atipik miotsitlar tipik miotsitlardan farklanadi. Atipik miotsitlarda sarqoplazmasi kup, miofibrillalari kam va periferiyada (chetda) joylashgan.
Atipik miotsitlar yurakning o’tkazuvchi tizimini xosil kiladi. Bularni Purinьe tolalari deb xam ataladi. Bu xujayralarning tuplamlari yurakning ma’lum joylarida uchraydi. Yurakning ung quloqchasi bilan yukoriga kovak vena oraligida Kis-Flak tuguni xosil buladi.
Bundan tashkari yurakning ung bulmachasi devorida joylashgan uch tavakali klapanga yakinrok Ashof-Tavar tuguni boshlanadi. Bu tugundan korinchalar orasiga Gis tutami kiradi, sung chap va ung oyokchalarga bulinadi.
Yurakning o’tkazuvchi tizimi yurak bulmachalari bilan korinchalari o’rtasidagi sistola bilan diastola o’rtasidagi ritmini tartibga solib turadi. Bulmacha va korincha miokardi bir-biridan ajralgan bulib, shu tufayli kameralar aloxida kiskarish imkoniyatiga ega. Korincha va bulmacha muskullari chap va ung bulmacha-korincha teshiklari atrofida joylashgan fiboz xalkalardan boshlanadi. Bulmachalarda yuza va chukur kavatlarni xosil kiladigan muskullar joylashgan. Yuza kavati kundalang yeki aylanma joylashib, ikkala bulmachani urab turadi. CHukur kavati buylamajoylashgan muskul tolalaridan iborat bulib, xar ikkala bulmachani aloxida qoplab turadi. Korinchalarda muskullar uchta kavatni xosil kiladi. Yupka bulgan yuza kavat ikkala korincha uchun umumiy bulib, uzunasiga joylashgan muskul tutamlaridan tashkil topgan. Muskul tolalari fibroz xalkalardan boshlanib pastga karab kiya yunaladi va yurakning uchida burmani xosil kilib ichki buylama kavatga utib, yukorigi chetlari bilan fibroz xalkalarga birikadi. Tashki va ichki buylama kavatlar orasida tsirkulyar joylashgan o’rta kavati urnashadi.
Epikard - yurak xaltasini xosil kiladigan seroz pardaning vistseral varagi bulib, yurak, upka stvoli, aorta va kovak venalar soxasini ustki tomondan qoplab, xaltaning (perikardning)seroz pardaning parietal varagiga utadi. Epikard usti mezoteliy bilan qoplangan va yupka biriktiruvchi tukimali plastinkadan iborat.
Yurakka keladigan nervlar simpatik chegara stvolidan, adashgan nervdan, buyin va kukrak soxasidagi orqa miya tugunlaridan boshlanadi.
Ikkita arteriya ung va chap arteriyalar yurak devorini kon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyalar aorta piezchasidan boshlanib, yurak satxida toj va korinchalararo egatlarda joylashgan. Tojsimon tomirlar yurakning uchta pardasida, surgichli muskullarida va gushtli etlarda kapillyarlargacha tarmoklanib ketadi. Kapillyarlardan kon yurak venalariga, venoz sinusga va yurak bulmachasiga iygiladi. Ung toj arteriyaning shoxlari ung bulmachani, ung korinchani orka devorini, chap korinchaning orka devorining ma’lum bir kismini, bulmachalararo tusikni, korinchalararo tusikni orka kismining birdan uch kismini, ung korinchalarning surgichsimon muskullarini va chap korinchaning orkadagi surgichsimon muskulini kon bilan ta’minlaydi. CHap toj arteriyaning shoxlari chap bulmachani, chap korinchaning oldingi va orka devorining yarimidan kup kismini, korinchalararo tusikni ikkidan uch kismini, chap korinchaning oldingi surgichsimon muskulini kon bilan ta’minlaydi. Ikkala toj arteriyalarni shoxlari tutashib, ikkita arterial xalkani xosil kiladilar.
Perikard - berk xalta bulib, ikki kavatdan tashki - fibroz perikard va ichki - seroz perikarddan tuzilgan. Seroz perikard uz navbatda vistseral va parietal varaklarga ajralib ketadi. Vistseral va parietal varaklar orasida perikardial bushlik joylashib, uni ichida seroz suyukligi buladi. Seroz suyuklik parietal va vistseral varaklarining mezoteliy bilan qoplangan yuzalarini namlab turadi. Ochilmagan perikard konus shaklida bulib, uning asos kismi diafragmani payli markazi bilan jiplashib ketadi, tumtoklashgan uchi esa tepaga karatilgan va aortani boshlangich kismini, upka stvolini va yirik venalarni urab oladi. Perikardning orka yuzasi kizilungach va aortaning kukrak kismiga yendoshadi. Yen tomonlaridan yumshok biriktiruvchi tukima vositasida mediastinal plevra bilan yepishib ketadi. Perikardning bir kismi tush suyagining ichki yuzasiga takalib turadi.