Odam anatomiyasi

SIMPATIK KISMI
Simpatik kismi markaziy va periferik kismlarga bulinadi. Markaziy kismi orka miyaning III buyin segmentidan boshlanib, barcha kukrak, III bel segmentigacha bulgan masofada orka miya kul rang moddasining yon shoxlarida joylashadi. Periferik kismi umurtka pogonasining ikki yenida joylashgan chap va ung simpatik stvolidan iborat. Xar bir simpatik stvol umurtkalararo shoxlari bilan tutashgan umurtkalar oldi tugunlar zanjiridan tashkil topgan. Simpatik stvollar umurtka pogonasining kalla suyagi asosidan to dumgacha bulgan masofada joylashib, xar bir stvolda 3 buyin, 10-12 kukrak, 4 bel va 4 dumgaza nerv tugunlari farklanadi. Simpatik stvolining tugunlari markaziy nerv tizimi bilan preganglionar nerv tolalardan tashkil topgan ok kushuvchi tolalari yerdamida boglanadi, periferik somatik tizimi bilan esa postganglionar nerv tolalardan tuzilgan kulrang kushuvchi tolalari bilan tutashgan. Nixoyat, xar bir tugundan chikuvchi simpatik nervlartarkibida somatik sezuvchi nerv tolalari buladi. Simpatik stvolida joylashgan unlardan tashkari oralik tugunlar xam farklanadi. Bu tugunlar simpatik stvol bilan a’zo orasidagi yo’lda joylashgan. Bunday tugunlarga kuyosh chigalining tugunlari , tutkichning tugunlari kiradi.
Simpatik tizimining buyin kismida fakat 3 tugun, undan eng yirigi ustki tuguni bulib, umurtka pogonasining II -III buyin umurtkalarining kundalang usimtalarining old tomonida joylashgan. Ustki tugun adashgan nerv va buyin chigalining tolalari bilan tutashadi. Bu tugundan chikkan shoxlari yukoriga - (ichki uyku nerv), va pastga yunaladi, buyin ichidagi a’zolarga va yurakga. Ichki uyku nervi ichki uyku arteriyasi tomon yo’llanib, va arteriyani atrofidan urab olgan ichki uyku chigalini xosil bulishida ishtirok etadi. Eslatib utish lozim, simpatik kismining nervlari arteriyalar bilan yenma - yen yunaladi.SHunday kilib, usti tugunidan chikkan nerv tolalari bosh miya, sulak bezlari, ko’z sokkasi ichida joylashgan a’zolarni oziklantiruvi arteriyalarni ko’zatib boradi.
O’rta buyin tuguni xajmi jixatdan ustki tugundan ancha kichik. Ba’zan uni mayda tugunchalarga ajralib ketishi xam mumkin O’rta buyin tugunidan chikkan nervlari umumiy uyku arteriyasi buylab, pastga yunaladi va yurak ustidagi chigalni xosil kilishda ishtirok etadi. Umumiy uyku arteriyasi atrofida xam chigalni xosil kiladi. Bir kism tolalari pastki buyin chigaliga kiradi.
Pastki buyin chigali uncha katta emas, ba’zan simpatik stvolning yukorigi kukrak tuguni bilan kushilib, buyin-kukrak tugunini yeki yo’lduzsimon tugunni xosil kiladi. O’rta va pastki tugunlar orasida yaxshi ifodalangan umrov osti kovuzlogi degan anastomozi xosil buladi. Yo’lduzsimon tugundan chikkan shoxlar yelka chigaliga va undan kul buyicha tomirlarga, teriga va muskullarga tarkaladi. Aloxida chikuvchi mayda shoxlar umrov arteriyasi va umurtka arteriyasi atrofida chigallar xosil kiladi. Demak, buyin tugunlaridan chikadigan shoxlar kon tomirlarga, ular orkali buyindagi a’zolarga kukrak kafasida joylashgan yurak va aortaga boradi.
Simpatik tizimining kukrak kismida tugunlarni soni 10-12 buladi. Bu kisimning segmentar tuzilishi boshka bulimlarga nisbatan yaxshi ifodalangan. Kukrak kismining nerv tugunlari kovurgalarning boshchalari ustida joylashib, kovurgaaro nervlari bilan kulrang kushuvchi nervlari orkali tutashadi. Kukrak bulimidan ikkita yirik nerv - ichki a’zolarga boruvchi katta va kichik nervlar chikadi. Ichki a’zolarga boruvchi katta nerv 6-9 kukrak tugunlaridan, ichki a’zolarga boruvchi kichik nerv 10-11 tugunlardan chikadi. Ikki nerv pastga tomon yunalib, diafragmadan utadi va kuesh chigaliga kiradi.Kuesh chigalidan sung davom etuvchi tolalari kon tomirlari, me’daga xamda ichaklarga boradi. Bir kism nerv tolalari kovurgaaro nervlari bilan kushilib ketadi. Kukrak kismining pastki tugunlaridan chikkan shoxlari aorta, upkalarga borib, atrofida chigallarni xosil kiladi.