|
Dars rejasi:
1. Buyraklarning mikro-makro tuzilishi.
Siydik yo'llari, qovuqning tuzilishi va ahamiyati.
Tanosil organlarining tuzilishi va anomaliyalari, moyaklar, tuxumdon, bachadon, chiqarish nayi, oraliq yuza va chuqurcha muskullarining ta'rifi.
Tayanch so'zlar: diafragma, medial va lateral chetlari, darvozasi, piramida, nefron, kovuzlogi, burma, yig'uvchi naychalar, kosacha, jomi, ekskretor, moyak, urug' pufakchasi, prostata bezi, yoroq, spermatozoid, testeron, esteron, tuxumdon, bachadon, qin, follikula.
Siydik-tanosil organlarining sistemasiga siydik organlari (va jinsiy a'zolar) kiradi. Siydik organlariga siydik ajratuvchi buraklar va siydik chiqaruvchi, uni vaqtincha to'plovchi yo'llar (siydik yo'llar, qovuq va siydik chiqaruvchi kanali) kiradi.
Buyrak loviya shaklida, old va orqa tomonlari yassilangan, o'rta yashar odamlarda 140-150 g ga teng organdir. Buyraklar 1-2 bel umurtqalarining ikki yonida, qorin bo'shlig'ining orqa tomonida joylashgan, muskul va diagrammaga tegib turadi. O'ng buyrak chap buyrakka nisbatan pastroqda joylashgan. Chap buyrakning yuqori uchi 2-3 bel umurtqalarining oralig'iga to'g'ri keladi. Buyraknig yuqor va pstki oxirlari medial va lateral chetlari hamda, oldingi va orqa yuzalari tafovut qilinadi. Buyrakning lateral cheti qavariq, medial cheti esa botiq bo'lib, uning o'rtasi buyrak darvozasi deyiladi. Ikki pallaga ajratilgan buyrakda jigar rang, qalingi 4-5 mm keladigan buyrakning po'st moddasi va ichki tomonda alohida-alohida to'dalashib pramida shaklida joylashgan miya (oq moddasini) ko'rish mumkin. Piramidalarning keng tomoniga, surgich shaklidagi uchi buyrak bo'shlig'iga qarab joylashgan. Piramidalar taxminan 1 mln kanalcha (nefron) lardan tuzilgan. Hai bir buyrakda taxminan 1 mln nefron bor. Naychalar piramidaning uchiga yaqinlashib orqasiga qaytadi va shu yo'sinda nefron qovuzlog'ini hosil qiladi. Po'stloq moddaga yetgan distal burama naychalari yig'uvchi naychalarga qo'shiladi. Bu naychalar piramidalar tarkibida joylashib to'g'ri yo'nalishga ega. Ular asta-sekin o'zaro qo'shilishi natijasida 15-20 ta kalta naylar hosil qilib, piramidaning uchiga ochiladi. Siydik piramida so'rg'ichni o'rab turgan kichik kosachalarga quyiladi. 8-9 ta kichik kosachalar o'zaro qo'shilib, 2-3 ta katta kosachani hosil qiladi. Ular o'zaro qo'shilib buyrak jomi hosil bo'ladi. Jom buyrak davozasidan chiqishi bilan siydik yo'liga o'tadi, qovuqqa ochiladi. Siydik yo'lining uzunligi 30 sm atrofida bo'lib, siydik jomidan qovuqqa o'tadi. Bu nayni qorin parda faqat old tomonidan qoplaydi. Siydik pufagi kichik chanoq bo'shlig'ida joylashgan 500-700 ml hajmli bo'lib, ichidagi siydik miqdoriga ko'ra o'z shaklini o'zgaritib turadi. Qovuqning pastida qovuq tubining keng qismi, yuqori toraygan uchi cho'qqisi va bu 2 qism oralig'ida qovuq tanasi tafovut qilinadi.
Tanosil a'zolariga: erkak va ayollarning jinsiy a'zolari kiradi. Erkaklarning jinsiy bezlari-moyaklar, urug' chiqarish yo'llari, urug' pufakchasi, prostata bezi kiradi. Moyaklar bir juft bo'lib, yorg'oq ichida spermatozoid yetiladi. Moyak ustini oqsil parda o'rab turadi. Pardaning ichki tomonidan moyak ichiga o'sib kirgan to'siq 200-300 bo'lak bo'lib, bo'lakning har birining 3-4 urug' ishlab chiqaruvchi burma kanalchalar bor, 12-16 ta urug' chiqarish naychalari mavjud. Garmonlar testosteron ishlab chiqaradi. Urug' iqarish yo'lining uzunligi 40-45 sm. urug' pufakchasi bir juft, uzunligi 3 sm keladigan xaltacha bo'lib, ishlab chiqargan suyuqlik siydik chiqarish yo'lini spermatazoidlar uchun tayyorlab beradi. Aks holda moyakdan kelayotgan urug' siydik yo'lidan o'ta turib harakatlantirish qobiliyatini yoki otalantirishini yo'qotadi.
Ayollar ichki tanosil a'zolari bilan tashqi tanosil a'zolaridan tashkil topgan. Ichki a'zosiga bir juft tuxumdon, bachadon nayi, badon va qin kiradi. Tuxumdon bir juft bo'lib, uzunligi 2-3 sm qalinligi 1 sm, bachadon naylarining ostida joylashgan. Tuxumdon po'stloq va ichkarida joylashgan tomirli mag'iz moddadan tuzilgan. Po'stloq moddasida ayollarning tuxum hujayralari-ovositlar joylashgan. Tuxum hujayralardan pufakchalar (follikula) 6 mm kattalikda yetilib turadi.
Mavzu bo'yicha savollar.
Buyrakning joylashishi, mikroskopik tuzilishi,
Siydik yo'li, siydik pufagining tuzilishi, ahamiyati.
Tanosil a'zolarining tuzilishi va anomaliyalari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
