O’bekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Vektor molekulalar (DNK da) Transformasiya
Genetik injeneriyani asosiy ishi rekombinacion DNK molekulasini saklab kolgan xolda xujayraga genetik informaciya (ma’lumot) kiritish xisoblanadi. Unga vektor molekulalar yordamida erishish mumkin.
Agarda DNK oddiy usulda kiritilsa nukleotidlarga fermentlar xujumi boshlanadi.
Xujayrani genetik apparatini asosiy kismi bulishi uchun rekombinacion DNK genlarning xromosomlari bilan kushilishi kerak. Vektorlar xujayralarga kushimcha genetik ma’lumotlarni kirishiga yordam beradi.
Viktorlar (tezlatuvchi) sifatida plazma, bakteriofaglar, mobil’ (oson birlashuvchi) elementlar va xayvonlar viruslari bulishi mumkin.

Klonirlash uchun bakterial plazmalar
Bakteriyalarning xujayra DNK asosiy kismi xromosomlarda buladi. Masalan: bakteriyalarda E. Sole da 4 million juft nukleotidlar xromosomalarda buladi.
Bakteriyalar xromosomlarida juda mayda bir necha ming juft aylana shaklidagi ( shar shaklida) DNK molekulalari xam buladi. Ana shunday mayda xromosomalar plazmidlar deyiladi. Plazmidlar uz tarkibida genetik jixatdan chidamli antibiotiklarga ega buladi. Ana shu genlar xromosomalarda emas plazmidlarda buladi.
Plazmidlarda kal’ciy (Sa) bulsa bakteriyalarda oson uzlashtiriladi.
Plazmidlar kuchsiz nazoratda bulib, ularni kopiyalari 10-200 gacha bulguncha kupayadi.
Genlar kitubxonasi
Xromosomalar genlarini ajratish maksadida parchalash usulini kullanilishi genlar kitobxonasini ( klonoteka) tashkil kilinishiga yordam beradi. Ana shu usuldagi tekshirishlar eukariotlar genini 10 ming donagacha nukleotidlar va oksillar juftlari egallashini isbotladi.
Genlar kutubxonasini tashkil etishda begona DNK nukleotidlari asosiy rol’ uynaydi.
Bakteriofaglar asosida vektorlar loyixallashtirilgan, ularni uzunligi 20 ming DNK fragmentlaridan iborat.
Begona DNK fragmentlarini olish uchun DNK xromosomalari yukori polimerli fermentlar bilan fermentlashtiriladi, bunday fermentlarga restriktaza kiradi.
Restriktaza fermenti yordamida DNK ishlashda shunday rejim yuklanadiki olingan fragmentlarni kattaligi vektorlar xajmiga tugri kelsin. Yanada uzunrok genlar ajratish uchun yanada uzunrok DNK fragmentlarini plonirlash kerak.