O’bekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Rekombinat DNK loyihallashtirish
Rekombinat DNK deb, probirkadagi (yoki in vitro-tashkarridagi) xar xil biologik manbalardan ajratilgan ikkita yoki kuprok DNK fragmentlari tushuniladi. Ana shu aniklikning asosiy kaliti «DNK fragmenti» va (probirkadagi) muxit xisoblanadi.
Restriktaza fermenti yordamida DNK fragmentlarini bir-birisi bilan oson kushiladigan va kiyin kushiladigan uchlari bilan olish mumkin.
DNK fragmentlarini kaysi uchlarini kushilishiga karab, DNK kushishni ( bir-biriga tikish ) uch xil usuli mavjud ya’ni, soxta tomoni bilan tikish; utmas tomoni bilan tikish va xio xil tomoni soxta tomoni bilan tikish.

DNK soxta tomoni bilan tikish (biriktirish)
Ayrim restriktazalar DNK zanjiriga mos keladi, markaziga nisbatan teng masofada buladi. Ana shu kismlar asoslari bilan kushilishga moyil buladi, shuning uchun uni komplementar yoki soxta tomonli deb ataladi.
Asoslarini kushilishi soxta tomonlarini birlashishi natijasida sodir buladi.
Restriktaza ta’sirida xosil bulgan xar ikkala fragment bir ipli komplementar nukleotidlarni vodorod birikmasini kushilishi natijasiga xosil buladi.
Ana shunday kushilish natijasida kushalok zanjir tiklanmaydi. Uning tiklanishi uchun DNK-ligaza fermenti ishlatiladi.
Ushbu ferment xam restriktazadan funkciyani DNK fragmentlarini kushilishidagi funkciyani bajaradi. Lekinda Ligaza DNK ni rekombinacion xosil bulishini oxiriga etkazadi.
Ana shunday dastlabki tajriba Amerikaning Berg shaxrida restriktazadan foydalanib, uni DNK-ligaza bilan birgalikda umumiy rekombinaciya usulini xosil kilishga xizmat kiladigan usul bulishi aniklangan.
DNK ni utmas tomoni bilan tikish
DNK fragmentlarini utmas tomonlari bilan tikish yoki birlashtirish juda muxim. Utmas tomonlari xam Ligaza fermentlarini yukori koncentraciyasi katnashsa birlashish osonlashadi.
Birok DNK fragmentlarini utmas tomonini soxta tomoni bilan xam birlashtirish mumkin.
Xar xil nomli soxta tomonlari bilan birlashtirish (DNK ni)
Xar xil endonukleazalar xosil bulganda komplektar bulmagan (bir-biriga tugri kemagan) soxta tomon fragmentlarni birlashtirishda Linkerlar yoki utuvchilar kullaniladi.
Linkerlar-kimyoviy sintez bulgan oligenukleotidlardir.
Linkerlarni utkir va utmas tomonlari buladi.
Agarda zaruriyat tugilsa, utmas tomonini xam utkirlab fragmentlarni oson birlashadigan xolatga aylantirish mumkin.
Buni endonukleaza Se fermenti vositasida amalga oshirish mumkin. Ushbu ferment fakat bir zanjirli DNK buzadi.
DNK tikilganidan sung uni tirik xajayraga kiritish mumkin, birok darrov vektor yuzaga keladi.