О.ҚАюмов чет эл адабиёти тарихи илк урта асрлар, уйгониш даври ва XVII asr

XИИ б о б. СЛАВЯНЛАРДА УИҒОНИШ ДАВРИ АДАБИЁТИ
Чехияда Уйғониш даври адабиёти. Чехияда юзага келган гуманистик ҳаракат славян Уйғониш даври тарихида катта ўрин эгаллайди. XВ асрда авж олиб бораётган гуситлар ҳаракати шароитида Чехияда папа ҳукмронлигига нафрат билан қараш ва мустақиллик учун кураш иштиёқи зўр эди. Бу давр чех адабиёти дидактик ва диний тусда эди.
Мамлакатнинг иқтисодий ривожи шаҳарларнинг қиёфасини ўзгартириб юборади. Бу эса итальян гуманизмининг ёйилишига имкон туғдиради.
Чет эл ҳукмронлиги ва феодал ўзбошимчаликларига қарши курашда гуситлар ҳаракати, шубҳасиз, катта роль ўйнади. Бироқ ҳаракат диний пардага ўралганлиги сабабли ватанпарварлик қўшиқлари ҳам диний руҳда бўлиб, улар музика ёрдамида ижро этилар эди.
Гусизмнинг католицизмга қарши кураши ва бу даврнинг реформация оқимлари Уйғониш даври чех адабиётининг асосий хусусиятларини белгиламайди. Ренессанснинг муҳим белгилари антик жамият анъаналарига таянувчи дунёвий маданият, жисмоний ва руҳий ҳолат уйғунлигини тарғиб қилган, ахлоқ, турмуш қувончларини гавдалантирган санъатда намоён бўлади.
Чех гуманизмининг илк этапи Петрарканинг Прагада бўлиши (1356 йил) даврига тўғри келади. Шу вақтдан бошлаб итальян поэзиясининг «янги стили»га қизиқиш юзага келади.
XИВ аср чех миллий поэзиясидан сақланиб қолган намуналарда турмуш қувончлари, муҳаббат табиат тасвири билан боғлиқ равишда акс эттирилади. «Дарахтлар баргга ўралдилар» шеърида баҳор келиши ва табиатнинг уйғониши билан киши қалбида туғилган муҳаббат ва унинг ўз севгилисидан жудо бўлгандан сўнг пайдо бўлган қайғуси тасвирланади. Ишққа хос нарса – бу камтарлик ва камгапликдир, агар ошиқ бу фазилатлардан маҳрум бўлса, у вақтда ўзини тўла бахтиёр деб ҳисоблай олмайди, чунки муҳаббат бундай шахсдан тез қочади.
«Сирли ва чуқур қайғу» шеърида ҳам ёридан узоқлашган кишининг юрак дардлари куйланади. Севганининг висолини кўриш дамидан кўра бахтли дам бўлмаса керак, чунки бу дам унга роҳат бағишлайди. Шу хилдаги қўшиқларда одамнинг нозик туйғулари, ёр висолига етишнинг машаққати тасвирланади, севган кишит вафоли бўлган тақдирда жудоликнинг мусибатлари у қадар оғир бўлмайди, деган ҳаётбахш фикрлар илгари сурилади.
Чех Уйғониш даврининг юзага келиши арафасида XИВ аср адабиёти (севги лирикаси, драматик жанр –«Табиб» комедияси), хусусан, шоир Смиль Фляшка ижоди алоҳида аҳамият касб этади.