О.ҚАюмов чет эл адабиёти тарихи илк урта асрлар, уйгониш даври ва XVII asr

ИИ б о б. КЕЛЬТ ЭПОСИ
Ғарбий Рим империяси қуллар ва колонлар революцияси ҳамда «варвар» қабилалари ҳужуми натижасида емирилиб, унинг территориясида қатор мустақил давлатлар пайдо бўлади. В аср бошидаёқ Британияда яшаётган кельт қабилалари империянинг тўхтовсиз урушлар натижасида заифлашиб қолганидан фойдаланиб, Рим ҳукмронлигига қарши қўзғаладилар ва мустақилликни қўлга киритадилар. В аср ўрталарига бориб Шимолий Германияда жойлашган инглиз-сакс қабилалари Британияга кўчиб ўта бошлайдилар ва маҳаллий қабилаларнинг қаршилигига дуч келадилар.
Узоқ давом этган курашдан сўнг кельт қабилаларининг бир қисми оролнинг шимол ва ғарбидаги ерларга чекинади, иккинчи қисми истилочиларга қарам бўлиб қолади, қолган кисми эса инглиз-сакс қабилалари билан қўшилиб кетади. Британия территориясида бир неча давлатнинг пайдо бўлиши, истилочиларнинг маҳаллий халқни эзиши ва қул қилиши натижасида уруғчилик жамоа тузуми ўрнига аста-секин феодал муносабатлар юзага кела бошлайди. Кельт қабилаларида уруғчилик тузуми кучли бўлганидан бу жараён узоқ давом этади. Исландиянинг XИX асргача иқтисодий ва сиёсий томондан қолоқ мамлакатлигича қолиши шунинг оқибати эди.
«Ҳозирги вақтгача сақланиб келган кельт қонунларидан энг қадим замонга оид бўлганлари бу замонларда уруғнинг бекаму кўст яшаб турганлигини кўрсатади; Ирландияда инглизлар уруғни зўрлик билан бузиб юборган эдилар, лекин унда ҳатто ҳозирги вақтда ҳам уруғ, ҳар ҳолда инстинктив тарзда, халқнинг ёдида туради; Шотландияда уруғ ҳатто ўтган асрнинг ўртасида ҳам тўла-тўкис авж олиб турмоқда эди ва бунда ҳам фақат инглиз қуроли, қонунлари ва еуди воситаси билан йўқ қилинди».
Инглиз-сакслари истилосигача кельт қабилалари ерни жамоа бўлиб ишлаганлар, ўз ораларидан чиққан оқсоқолга бўйсунганлар, муҳим масалаларни эркаклар йиғинида демократик асосда ҳал қилганлар. Қабила тузумига хос гуруҳий никоҳнинг қолдиқлари, оналик даври тартиблари, ёвузлик аломатлари – қонга қон олиш каби урф-одатлар янги эранинг бошларида юзага келган ирланд қаҳрамонлик эпосида ўз ифодасини топади.