O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

Yakunlami chiqaramiz

• 
  1842-yilda Buxoro amirligi Qo‘qon xonligini bosib oldi.
  
• 
  Mahalliy kuchlar qipchoq qabilasi yordamida Qo‘qon xon- ligining mustaqilligini tikladilar.
  
• 
  1852- yilda Musulmonqul va qipchoqlar hukmronligiga barham berildi.
  

1. 
   Madalixon davrida nega hukmron tabaqa parokandaligi ro‘y berdi?
   

• 2. Amir Nasmlloning Qo‘qonga qarshi harbiy yurishi qanday natija bilan tugadi?

3. 
   Qipchoqlaming Qo‘qon xonligida katta mavqega ega bo‘lib olish- lariga yordam bergan omillami qayd eting.
   
4. 
   Xudoyorxon qipchoqlarga nisbatan qanday yo‘l tutdi?
   

3. 
   §. Qo‘qon xonligida iqtisodiy hayot
   

Qishloq xo‘jaligi


Qo‘qon xonhgida aholi sunriy sug‘orish
mahoratini mukammal egallagan edi.
Suvdan oqilona foydalanilardi. Xonlikda asosiy qishloq xo‘jaligi
ekini bug‘doy bo‘lgan. Shuningdek, meva, sabzavot va poliz
ekinlarining deyarli barcha turlari yetishtirilgan. Chorvachilikda
makkajo‘xori va beda yetakchi o‘rinda turgan.
Xonlikda paxtacliilik ham alohida o‘rin egallagan. Farg‘ona vodiysining ko‘pgina dehqonlari paxtakor bo‘lib, paxtachilik yildan yilga rivojlana bordi. Rossiyaning Markaziy Osiyodan, awalo, Qo‘qondan paxta sotib ola boshlashi bu ekin maydonlarining yanada kengayishiga sabab bo‘ldi. Paxta savdosiga hatto boj ham bekor qihndi. Shu sababh Qo‘qon savdogarlari Rossiyaga serqatnov bo‘lib qolishdi. Talabning o‘sib borislh bilan paxta narxi ham osliib bordi.


124

Yer egaligi

Qo‘qon xonligida yer egaligining quyi-
dagi shakllari mavjud bo‘lgan: l.Amlok
yeriari. 2. Xususiy mulk yeriari. 3. Vaqf yeriari. Mamlakatdagi
butun yer davlatniki edi. Shuning uchun ham xususiy yer
egalari aslida yerga emas, balki undan olinadigan mahsulot
hamda shu yerlarda qurilgan imoratlarga egalik qilar edilar.
Mulklarning ko‘pchiligi 30 sotixdan 60 sotixgacha bo‘lgan.
Yerlar ishlov berish uchun dehqonlarga ijaraga berilar edi.
Dehqonlar xon yerlarida ham mehnat qilar edilar. Xon
yerlarida ishlash uchun majburan safarbar etilganlar soni 10
ming nafargacha yetardi. Ular mardikorlar deb atalardi.
Xonlikda xususiy yerlarda hosilning 1/4 qismi uchun yollanib
ishlovchi yersiz, ot-ulovsiz kambag‘allar chorikorlar deb atalar
edi. Bundan tashqari, korandalar deb ataluvchilar ham bo‘lib,
ular hosilning 1/4 dan 1/2 qismigacha yerlami ijaraga olib, o‘z
mehnat qurollari bilan yollanib ishlar edilar.
Soliq va majburiyatlar V'siy scUq - xiroj bo'lib, uning miq-
don ekm ekiladigan yer maydom va
ekin turiga qarab hosilning 1/3—1/5 qismigacha belgilanar edi.
Ko‘chmanchi xalqlardan olinadigan zakotning ham turi ko‘p
edi. Ulaming asosiylari „qo‘ra boshi“, „tutun haqi“, „yig‘im
soliq“ deb atalar edi. „Qo‘ra boshi“ zakoti — ko‘chmanchi chorva-
dorlardan moli boshiga va qo‘rasiga qarab olinadigan zakot edi.
Bu zakot qishda mollar qo‘ralarda turganida yig‘ib olinar edi.
„Tutun haqi“ zakoti — bu bahor kelganda yangi o‘tloqlarga
ko‘chishdan oldin xonadon boshiga bittadan qo‘y bilan olina-
digan soliq (zakot) edi.
„Yig‘im soliq“ esa zakot to‘lamaydigan boylar va ulaming
qarindoshlarining bekka beradigan 9 buyumdan iborat kfomlari
yig‘imi bo‘lgan.
Mehnatkash xalq deyarli hamma narsa uchun soliq to‘lar
edi. Chunki hamma qo‘riq yerlar, chakalakzorlar, to‘qaylar,
daraxtzorlar, ko‘llar, barcha yaylovlar xonning ixtiyorida edi.
Aholi qafa devorlarini ta’mirlash, istehkomlar qurishga,
kanallar qazishga, ariqlami tozalashga, yo‘l qurilishiga safarbar
etilardi.
Xonlik hujjatlariga ko‘ra, Qo‘qonda hu-
narmandchilikning miskar, zargar,
o‘ymakor, kulol, qog‘ozgar, to‘qimachi, do‘ppi tikuvchi, kash-
tachi, ko‘priksoz, temirchi, novvoy, aravasoz, baxmalbof,