O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

Abulg‘oziy Bahodirxon





Hukmdor va alloma
Abulg‘oziy Bahodirxon.


76




Asfandiyorxon esa Eron shohi Abbos I huzuriga yo‘l oldi, uning
yordamida 1623-yilda Xiva taxtini egalladi va Habash hamda
Elbars qatl etildi. Bu voqeadan xabar topgan Abulg‘oziy Sulton
Xivaga qaytdi. Akasi Asfandiyorxon (1623—1643) uni Urganch
hokimi etib tayinladi. Biroq tez orada aka-uka o‘rtasidagi muno-
sabatlar buzildi. Natijada Abulg‘oziy Sulton Turkiston, Tosh-
kent, Buxoroda qochib yurishga majbur bo‘ldi. Asfandiyorxon
siyosatidan norozi bo‘lgan turkmanlaming chaqirig‘i bilan u
yana Xivaga qaytib bordi. Akasi endi unga Xivani topshirishga
majbur bo‘ladi. Biroq, qulay fursat tug‘ilishi bilanoq uni 1630-
yilda Eron shohi huzuriga garov tariqasida jo‘natib yuboradi.
Abulg‘oziy Sulton Eronda 10 yil tutqunlikda kun kechirdi.
0‘n yildan so‘ng tutqunlikdan qochib, Orol o‘zbeklari
qarorgohiga yetib keladi. Asfandiyorxon vafot etgach, 1644-yilda
Abulg‘oziy Bahodirxon Xiva xonligi taxtini egallaydi.
Abulg‘oziy Bahodirxon qabila boshliqlari nufuzini yanada
oshirish yo‘li bilan ulaming markaziy hokimiyatga qarshi xatti-
harakatlariga barham bermoqchi bo‘ldi. U xonlikdagi barcha 32
qabilani to‘rt gumhga bo‘ldi: qiyot-qo‘ng‘irot, uyg‘ur-nayman,
qang‘li-qipchoq, nukuz-mang‘it. Bunda qabilalarning urf-
odatlari, turmush tarzi va qarindoshlik aloqalari hamda
joylashgan yeri hisobga olindi. Har bir qabilaviy gumhga inoq
tayinlanib, xon inoqlar orqali qabilalarga tegishli masalalami hal
qilgan. Inoqlar xonning eng yaqin maslahatchisi sifatida saroyda
istiqomat qilganlar.