O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

Yodda tuting. Bu g‘alaba natijasida Xorazmning mustaqilligi
tiklandi va bu davlat 1512-yildan Xiva xonligi deb atala
boshlandi. Bu davlat asoschisi ham shayboniylar vakillari
bojdi. Xiva xonligida shayboniylar hukmronligi 1770-yilgacha
davom etdi.


Elbarsxon davrida mamlakat poytaxti Vazir shahridan Urganch shahriga ko‘chirildi. Elbarsxon Vazir shahrini Eron qo‘shinlaridan ozod etgach, bu g‘alaba sharafiga o‘z o‘g‘illari nomiga „g‘ozi“ laqabini qo‘shib aytislmi buyurgan.
Elbarsxon davrida Dashti Qipchoqdan Xorazmga ko‘pgina o‘zbek qabilalarining ko‘chib kelishi yanada kuchaydi. Natijada xonlik hukmdorlarining ijtimoiy tayanchi mustahkamlandi. Bu omil Xiva hukmdoriga xonlik hududini qo‘shni davlatlar hisobiga kengaytirib olish imkonini ham berdi.
Ijtimoiy-iqtisodiy va Movarounnahrdagi Shayboniylar dav-
. , , lati singari Xiva xonligi ham bir qancha
siyosiy hayot , ,,, ° , ,,. ^
katta-kichik mulklarga bo lingan.
Xonlikda yirik o‘zbek qabilalarining boslihqlari amalda mustaqil mulk egalariga aylangan. Ular xonlikning butun ijtimoiy-siyosiy hayotiga hal etuvchi ta’sir ko‘rsatib kelganlar.
Ayni paytda, ular markaziy hokimiyatga bo‘ysunmaslikka, mustaqillikka intilishgan. Bu hol o‘zaro nizolami keltirib chiqargan.
Buning ustiga, XVI asming 70- yillarida Xiva xonhgi iqtisodiy inqirozga duchor bo‘ldi. Uning asosiy sabablaridan biri — Amudaryoning o‘z o‘zanini o‘zgartirib, Orol dengizi yo‘nalishiga burilganligi bo‘ldi. Buning oqibatida eski o‘zan atrofidagi yerlar cho‘lga aylandi. Alioli esa xonlikning boshqa hududlariga ko‘chib o‘tishga majbur bo‘lgan. Bundan tashqari, Xiva xonligining XVI asrda ikki marta Buxoro xonligi tomonidan bosib olinishi, shuningdek, o‘zaro qabilaviy nizolar, og‘ir soliqlar hamda turli to‘lov va jarimalar mamlakat aholisini xonavayron qilgan. Bu hol savdo-sotiqqa katta putur yetkazgan.
XVI asrda Xiva — Markaziy Osiyoda dastlab tashkil topgan