O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

Soliq tizimi va majburiyatlar

qabristonlarning asosiy sarf-xarajatlari, shuningdek, talaba,
mudarris hamda mutavallilarga beriladigan nafaqa va maoshlar
vaqf yerlaridan olinadigan daromad hisobidan qoplanar edi.
Vaqf mulkini mutavalli tasarruf etishi belgilab qo‘yilgan edi.
Amirlikda asosiy sohq xiroj deb atalgan.
U hosil ulushidan, asosan, mahsulot
bilan to‘lanardi. XIX asrda xirojning bir
qismi pul bilan ham yig‘iladigan bo‘lgan. To‘lanadigan xiroj
miqdorini aniqlashda amlokdor o‘z odamlari bilan dehqonchilik
dalasiga chiqib, qishloq oqsoqoli ishtirokida hosil miqdorini ko‘z
bilan chamalab aniqlab chiqqan.
Xirojdan tashqari bog‘, poliz, ekilgan yerlardan tanobona deb
atalgan soliq ham olingan. Bu soliqning miqdori ekinzorning bozorga
uzoq-yaqinligiga qarab belgilangan.
Keyinchalik polizlarga yangi soliq — qo ‘sh puli solinadigan bo‘ldi.
Uning miqdori yer haydashga yaroqli har bir juft ho‘kiz hisobidan
kelib chiqib belgilangan.
Soliq tizimi orasida zakot deb atalgan soliq ham bo‘lgan. Uning
miqdori soliq solinadigan narsa qiymatining 2,5% ini tashkil etgan.
Zakot solig‘iga, asosan, chorva mollari egalari va savdogarlar
tortilgan.
Tanobona, zakot, qo‘sh puli sohqlari esa faqat pul shaklida
olingan.
Kanallar, inshoot, qafa, ko‘priklar, yo‘llar ta’miri hashar
yo‘li bilan amalga oshirilgan. Boshda hasharchilar oziq-ovqat
bilan ta’minlangan. XVIII asrdan boshlab hasharga keluvchilar
oziq-ovqati, ish asboblari, ot-aravasi bilan kelishi lozim
bo‘lgan.
Markaziy Osiyoda, jumladan, Buxo-
ro davlatida ham qishloq xo‘jaligining
taqdiri sun’iy sug‘orishning qanchalik
to‘g‘ri hal etilganligiga bog‘liq edi.
Shuning uchun ham XVIII asrda sug‘orish tarmoqlarining kengaytirilishiga alohida e’tibor berildi. Zarafshon daryosida Xurmo va Sarazm nahr (ariq)lari chiqarilgan. Ulaming biri to‘rt chaqirim, ikkinchisi uch chaqirim uzunlikda bo‘lgan.
Amir Shohmurod zamonida 40 chaqirim (1 chaqirim 0,9 km ga teng) uzunlikdagi Qozonariq (Urgut tumanini su- g‘organ), 24 chaqirim uzunlikdagi Toyman arig‘i, 24 chaqirim