O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

Muhammad Rahimbiy


53


alohida nufuzga ega bo‘lish uchun astoydil kurashdilar va Hakimbiy davrida bu maqsadga erishdilar.
Muhammad Hakimbiy 1743-yilda vafot etgach, uning o‘g‘li Muhammad Rahimbiy o‘zining muntazam qo‘shinga egaligidan foydalanib, hokimiyatda otasi kabi alohida mavqe uchun da’vogarlik qila boshladi. So‘nggi ashtarxoniy Abulfayzxon uni otasining o‘miga tayinlashga majbur bo‘ldi.
Nodirshoh 1747-yilda 0‘ldirilganidan so‘ng Eronda bosh- langan ichki kurashlar Muhammad Rahimbiyning Buxoro taxtini egallashiga yo‘l ochib berdi. Uning buyrug‘i bilan Abulfayzxon ham 1747-yili o‘ldirildi. Muhammad Rahimbiy taxtga Abulfayzning o‘g‘li Abdulmo‘minni o‘tqazdi (soxta xon) va uni o‘ziga kuyov qilib oldi. Ko‘p o‘tmay Muhammad Rahimbiy kuyovi Abdulmo‘minni, uning o‘rniga o‘tqazilgan soxta xonlami ham qatl ettirdi. Muhammad Rahimbiy Buxoro aslzodalari va mhoniylarining qo‘llab-quvvatlashi bilan 1753- yilda hokimiyatni to‘la egalladi. Biroq mang‘itlar chingiziylar nasliga mansub bo‘lmaganligi uchun mang‘it hukmdorlari o‘z- larini xon deb emas, amir deb ataganlar. Ular ayni paytda mintaqaning diniy hukmdori — amir al-mo‘minin hisoblan- ganlar.





Yodda tuting. Shunday qilib, 1753-yili Buxoroda hokimiyat
tepasiga yangi sulola — mangHtlar sulolasi keldi va daviatni
1920- yiigacha idora qiidi. 1753- yiidan boshiab Buxoro
xoniigi endilikda Buxoro amirligi deb ataladigan bo ‘Idi.


Mang‘it hukmdori Muhammad Rahimbiy mamlakatda o‘zi- ning mutlaq hukmdorligini o‘rnatish hamda ichki bosh- boshdoqlikni tugatish siyosatini tutdi. Bunday siyosatdan ko‘zlangan maqsad — markazlashgan davlatni tiklash edi. Muhammad Rahimbiy bu siyosatni ro‘yobga chiqarishga qat’iy kirishdi. U barcha mahalliy hukmdorlarni o‘z huzuriga chorlab, ularga o‘zining asl maqsadini, o‘z boshqaruv dasturini ma’lum qildi. Lekin davom etayotgan ichki nizolar, urushlar mamla- katni xonavayron qilayotganligi, xo‘jalik, savdo-sotiq ishla- rining izdan chiqayotganligi, agar bu jarayonlar bundan buyon ham davom etadigan bo‘lsa, davlat halokati muqarrar ekanligini alohida ta’kidladi. Qaysi mahalliy hukmdor markaziy hoki- miyatga bo‘ysunmasa, ayovsiz jazoga tortilishini ogohlantirdi.


54