O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

PERIFERIK ENDOKRIN A'ZOLAR
Q alqonsim on bcz (gl. thiroidca) Q alqonsim on bcz ikki xil 
gorm on, 
birinchi xili tiroksin (triyodtironin - T3 va tctrayodtironin - T4), ikkinchi xili 
kalsitonin ishlaydi. Q onda kalsiy m iqdorini kam aytiradi, ya'ni paratgorm on 
antagonisti 
bo'lib hisoblanadi. 
Tiroksin um um iy m ctobolizm , o'sish, 
rcgcncratsiya jarayonlariga ta'sir etadi. Birktiruvchi to'qim ada juda ko'p qon 
tom irlar bo’ladi. Tirotsitlar apikal yuzasida m ayda so'rg’ichlar bo'ladi, 
sitoplazm ada ham m a organellalar m avjud, oqsil sintczida qatnashuvchi 
organcllalar ko'proq bo'ladi (159-rasm ).
Tuzilishi. Q alqonsim on bcz birikturuvchi to'qim ali kapsula bilan 
o'ralgan, 
kapsuladan 
ichkariga 
kiruvchi 
to'siqlar 
bcz 
parcnxim asini 
bo'lakchalarga bo'lib turadi. Bcz parcnxim asining asosiy strukturasi - 
funksional birligi follikulla bo'lib hisoblanadi. Follikulalar dum aloq shakldagi 
tuzilm a bo'lib, uning dcvorini bir qator yotgan bcz hujayralari - tirotsitlar 
tashkill etadi, follikul ichi bo'shliq bo'lib, bo'shliqda kolloid m odda bo’ladi. 
Follikul devorida tirotsitlardan tashqari parafollikulyar hujayralar bo'ladi. 
Follikul kolloidga to'lib tursa tirotsitlar silindrsim on bo'ladi, kolloid kam 
vaqtida kubsim on yoki yassi shaklga ega, follikulalar o'lcham i 0,02-0,9 mm 
atrofida bo'ladi. Parafollikulyar hujayralar ikki xil bo'ladi. Birinchisi kambial 
vazifasini 
o'tovchi, 
m aydaroq 
intcrfolikullyar 
hujayralar, 
Ikkinchisi 
tircokalsitonin gorm onini ishlovchi K -hujayralar (162-rasm ).
'A fo
159-rasm. Q alqonsim on bcz.
A -um um iy ko'rinishi. B-bez folikulalar dcvori
1-Kapsula. 2-bo'shliqlararo to'siq. 3-bo'lakcha. 4-bo'lakchalararo tomir. 5- 
qon tom ir kapillyari. 6-follikula. 7-kolloid. 8-rczorbsion vakuollalar. 9-fol!ikul 
tirotsitlari. 10-parafollikulyar tirotsitlar. 1 1-follikulalararo orolcha. 12-qalqon 
oldi bezi.
266

---

Tirotsitlardagi skcrctor sikl ikki bosqichdan iborat. Birinchi bosqichda 
tarkibda yod tutuvchi tircoglobulin hosil bo'ladi va bu m odda folikul 
bo'shlig'iga chiqariladi. Bu bosqich besh fazadan - sckrctor sikl fazalari
(xususiy sitologiyaga qarang) iborat bo'ladi. Ikkinchi bosqida uch faza 
kuzatiladi: 
kolloid 
reobsorsiyasi 
(so'rilish), 
parchalanishi 
(protcoliz),
tiroksinlar (T3, T4) siytczlanishi. (160-rasm ).
160-rasm. Q alqonsim on bez follikulidan bir qismi.
Tiriotsitlarda gorm on biosintczi sxemasi. (B.V. A lyoshin)
1-Yodidning hujayraga kirishi. 2-tirozin va am inokislotalarning hujayra 
ichiga kirishi. 3-cndoplazm atik to'rda oqsil sintezi. 4-Golji kom pleksiga 
o'tishi. 
5-sckrctor donachalar hosil bo'lishi. 
6-Tireoglobulin (sckrctor 
donachada) ckzotsitozi. 7-yod ionlarini atom ar yodga aylanishi. 8-12- 
tircoglobulinlar yodlanishi, yodtironin va yodtirozinlar hosil bo'lishi. 13- 
yodlangan tircglobulin fagotsitozi. 14-va lizosom alar bilan qo'shilishi. 15- 
protcoliz. 16-Tiroksin va tiroyodtironinlar ajralishi. 17-18-gormonlarni qonga 
o'tishi. 19-Kolloidning intrafolikulyar proteolizi.