O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

S % в # '
' 
' 
Ш
,-^'y
,'
Ш : м
л 1
■•« '* >.\f
Ш
й ^ а *
Э Л *
:: • 
’ '
• 
*4 - 
,.•_"•'»**•
* Ч ’Ъ
fe# i
'.-ЙГ
'.Л"л>
157-rasm. G ipofiz taraqqiyoti
1-Og'iz bo'shlig'i. 2-M iya qorinchasi bo'shlig'i 3-Ratkc cho'ntagi. 4-Oraliq 
miya. 5-Til. 6-O g'iz bo'shlig'i cpitcliysi. 7-M czenxim a. 8-Qon tom irlari. 9- 
Ratke cho'ntagi oldingi devori - gipofizning bo'lajak oldingi bo'lagi. 10-Ratke 
cho'ntagi orqa devori - gipofizning bo'lajak oraliq bo'lagi. 11-Gipofiz orqa 
bo'lagi. 12-Tubcral qism . 13-Epcndima. 14-Miya qaltiq pardasi. 
15-Miya 
yum shoq pardasi. 16-Qoziqsim on suyak. 17-Gipofiz oyog'i.
O g'iz bo'shlig'i cpiteliysidan avval Ratkc chuntagi hosil bo'ladi. 
C ho'ntakning oldingi dcvoridan oldingi bo'lak, orqa dcvordan o'rta bo'lak hosil 
bo'ladi. Ratkc cho'ntagiga qarab oraliq m iya pufagidan o'sib kirgan 
voronkasim on tuzilm adan gipofiz orqa bo'lagi shakllanadi, oldingi bo'lakda 
hom ilalik davrida dastavval bazofil hujayralar hosil bo'ladi. B olaning o'sish 
davrida, 
balog'at 
yoshida 
gonodrotropotsitlar, 
hom iladorlik 
davrida 
laktotropotsitlar, em izish - laktatsiya davrida 
laktotropotsitlar faollashadilar. 
A yollarda 
45-50 
yoshlardan 
so'ng 
laktotropotsitlar, gonodotrapotsitlar 
sustlashadilar. A dcnogipofiz rcgencratsiyasi asosan xrom ofob hujayralar 
hisobiga bo'ladi, orqa bo'lagida glial hujayralar hisobiga regcneratsiya yaxshi 
kctadi.
EPIFIZ (Epiphysis)
Epifiz kcng ta'sir doirasiga cga bo'lgan bcz: jin siy bezlar, buyrak usti 
bezi, qalqonsim on bcz, oshqozon osti bczi insulyar aparati biologik ritim , 
jinsiy sikl kabi qator a'zo va jarayonlarga ta'sir etadi. K eyingi yillarda lining 
stressda ham roli borligi aniqlandi. Epifiz ustki tom ondan kapsula bilan 
o'ralgan va bo'lakli tuzilishga cga. Parenxim asi ikki xil hujayralardan 
tashkill topgan. (158-rasm ).
S ekret ishlovchi - pinealotsitlar va tayanch vazifasini o'tovchi gliotsitlar.
264

---

158-Epifizning um um iy ko’rinishi.
1-kapsula. 2-bo'lakchalararo biriktiruvchi to'qima. 3-qon tomirlari. 4- 
m clanotsitlar. 5-gliotsitlar. 6-miya qumlari.
Pincalotsitlar cpifizning bosh va asosiy hujayralari hisoblanadi, ular 
о simtali hujayralar bo'lib, uzun o'sim talari ham tarm oqlangan, yadrosi 
dum aloq, sitoplazm ada endoplazm atik to'r, m itoxondriylar yaxshi rivoj 
topgan, vczikulalarga boy bo'ladi. Pincalotsitlar ikki xil bo'ladi: och va to'q 
Pincalotsitlar m clotonin (ko'proq kcchasi hosil bo'ladi), serotonin (ko'proq 
kunduzi hosil bo'ladi) va boshqa ncyrogorm onlar ishlaydi. Pinealotsitlar 
tuzilishi va ishlashi jixatidan neyrosckrctor hujayralarga o'xshaydi va 40 ga 
yaqin gorm onlar ishlaydi.
Epifiz gorm onlari antigonadotropik ta'sirga cga, bu ta’sir gipofiz oldingi 
bo'lagidagi jinsiy gorm onlar sekretsiyasini susaytirish yo'li bilan am alga 
oshadi, qonda kaliy m iqdorini oshiradigan gorm on ham ishlaydi.
G liotsit hujayralar yulduzsim on, o'sim tali, kichik o'lcham da, bazofil 
bo'yaladi. B cz parinxim iyasi kapillyari ko'payadi. Epifizda 90ga yaqin 
kasalliklar uchraydi, bu kasalliklar 10-20 yoshda ko'p bo'ladi va u ham bo'lsa, 
asosan crkaklarda. Epifiz kasalliklari ko'p vaqt jinsiy faoliyat buzilishi bilan 
birga kcchadi.
Epifizning yoshga ko'ra o ’zgarishlari. Epifiz ncyroektoderm adan taraqqiy 
ctadi va 5-6 yoshlarda m aksim al taraqqiy ctgan bo'ladi, undan so'ng, yoshga
265

---

k o ra involyutsiya boshlanadi, pincalotsitlar soni kam ayadi, ayrim lari 
atrofiyaga uchraydi. 50-60 yoshlarda cpifiz parcnxim asida - fosfat va karbonat 
tuzlari sharsim on tuzilm alar hosil qiladi va ular “ m iya qum lari” deyiladi.