O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

Б У Й Р А К У С Т И Б Е З И
3
Щ
Щ
I
Я м л и m y t u / t j u r * '
t j k u j i

7-0или* бол*
t i a m t n j
o iM v
164-rasm.
1-Fetal (em brional po'stloq). 2-Doim iy (kattalarinikidek po'stloq). 3-Kapsula 
B uyrak usti bezi m ag'iz m oddasi 6-7 xaftalarda hom ila qorin aorta 
zonasidagi sim patik gangliylardan interrcnal tanachaga m igratsiya qilingan 
neyroblast -sim patoblast hujayralaridan hosil bo'ladi.Bu hujayralar to'plam iga 
“m iya sharlari”deyiladi, ular buyrak usti bezi m iya qism iga o'tib mag'iz 
m oddani hosil qiladilar.
271

---

C haqaloqlar buyrak usti bczi to'liq shakllangan bo'lm aydi (fetal po'stloq) 
to'liq shakllanishi 20-25 yoshlarga to'g'ri kcladi. Shu vaqtda po'stloq zonalari 
1:9:3 m unosabatda bo'ladi. 60 yoshdan so'ng, po'stloq qism ida lipidlar 
kam ayadi, koptok zonasi reduksiyalashadi. Tasm asim on zona nisbatan 
kaltalashadi, glokokortikoid funksiya uzoq saqlanadi. 40 yoshlardan so'ng 
m ag'iz m odda xrom affinotsitlari gipertrofiyaga uchraydi.
Po'stloq m odda rcgeneratsiyasi m igratsiya nazariyasiga ko'ra ikki 
m anbadan bo'ladi.
1. K apsula ostidagi kam binal hujayralar pastki zonalarga m igratsiya 
qiladi va zonalarda yangi hujayralar hosil qiladilar.
2. K optoksim on va tasm asim on zonalar orasidagi oraliq zona hujayralari 
kam bial vazifani 
o'taydilar, hujayralar bu 
qavatdan zonalarga m igratsiya 
qiladilar.
K eyingi yillarda rcgencratsion zona nazariyasi yaratildi. Unga ko'ra har 
bir zonaning o'zi prolifcrativ rcgenratsiya xususiyatiga ega. Rcgncralsiya 
A K TG ga bog'liq kcchadi.
D1FFUZ EN D O K R IN (APUD) T IZ IM I.
G orm on hosil qiluvchi yakka-yakka joylashgan sekretor hujayralar diffuz 
endokrin tizim ini hosil qiladi. Bu tizim hujayralari (ular 50ga yaqin) a’zolarda 
(endokrin va endokrin bo'lm agan) uchraydi. Eng ko'p uchraydigan joyi hazm
tizim i hisoblanadi.
Bu tizim hujayralari Pirs ta'lim otiga ko'ra, ikki m ustaqil guruhni lashkill 
ctadi va ham m a hom ila varaqlaridan rivojlanadi.
I. guruh A PU D - (ingl. A m ine Precursor U ptake cug D ccarboxilation - 
A PU D deyiladi) tizim hujayralari - neyroendokrin hujayralar ncyroblastlardan 
taraqqiy ctadi (neyral m anba) va ncyroam in pcptid gorm onlar - gipotalam us, 
gipofiz, epifiz, buyrak usti bczi m ag'iz m oddasi gorm onlari va sh.k. ishlaydi. 
(bu hujayralar proam inlarni yutadi va dckarboksillaydi.
II. guruh hujayralar nerv m anbaiga cga em as 
steroid va boshqa 
gorm onlar ishlaydilar. (Insulin - P hujayralar, glyukagon - a hujayralar, 
testeostcron - urug'dondagi Lcydig hujayralari). Bu hujayralar faoliyatini 
A K TG ni stim ullaydi, nerv im pulslari ularga ta'sir etm aydi.
M avzuning klinik moxiyati. M arkaziy endokrin bezlar birgina endokrin 
bezlar faoliyatini boshqarib qolm ay , balki butun endokrin tizim ni nerv tizim i 
bilan bog'lab turadi. Shuning uchun bu a'zolar patologiyasi birinchidan o ’z 
vazifalarini buzilishiga olib kelsa, ikkinchidan quyi endokrin tizim da 
boshqaruv 
buziladi. 
G ipotalam usning 
patologiyasi 
(sham ollaganda, 
zaxarlangada, toksik kasalliklar grip va boshqalarda butun organizm dagi ko'p 
azolarda patologik holatlar kuzatiladi va buni gipotalam ik sindrom deyiladi va 
bunda ko'p klinik bclgilar bo'ladi.
Q alqonsim on bezning tireoid gorm onlari m etabolizm ni va organizm
taraqqiyotini boshqaradi, tireokalsitonin gorm oni va qalqonsim on bezoldi
272

---