O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

Suyak to'qimasining taraqqiyoti -Osteogistogenez.
O stcogistogcncz ikki bosqichda cm rional va postcm brional bosqichlarda 
kcchadi. Em brional ostcogistogcncz ikki usulda bo'ladi:
1. 
Suyakning to'g'ridan-to'g'ri m czonxim adan hosil bo'lishi - to'g’ri 
ostcoccncz va ikkinchisi m czenxim adan hosil bo'lgan tog'ay o'rnida 
suyakning hosil bo'lishi - n o to V ri ostcoucncz.
Suyak hosil bo'lishining ikkinchi turi dag'al tolali suyak taraqqiyotiga 
xosdir. 
Dag'al 
tolali 
suyakdan 
csa, 
yassi 
suyaklar (m asalan 
kalla 
suyaklari)hosii bo'ladi.
To'g'ri ostcogistogcncz bir nccha bosqichda kcchadi; (101-rasm ).
1
-bosqichda-m ezcnxim adan skclelogcn orolcha hosil bo'ladi.
2
-bosqichda 
orolcha 
hujayralari 
dcffcrinsiallashadi, 
m czcnxim al 
hujayralardan 
ostcoblastlar 
hosil 
bo'ladi 
va 
hujayralararo 
m oddalar 
sintczlanadi.
180

---

A -U m um iy ko'rinish
B-Katta ob'ycktiv ostida prcparatning bir qismi.
1.M czenxim a (a-mczcnxima! hujayralar. b- 
hujayralararo m odda).
2
.Qon tom iri 
'
3 .0stco tsit
4.M incrallashgan m atriks 
5.0slco tsit
6
. O steoblast
7,Ostcoid-m incrallashm agan m atriks 
8
.O stcoklastlar
9.Rczorbsiya lakunasi. 
10.O steogen orolcha
3-bosqichda-hujayralararo m oddada kaltsifikatsiya jarayoni kechadi, 
kalsiy gidrooksiapalitlari hosil bo'ladi.
[(C a3(R o4)j —* [CalO(Ro4)6(ON )2)j. G likoprotcid-ostconcktin suyak 
bo'laklarini hosil qilishda ishtirok etadi. Suyak gistogcnczi tugashiga yaqin 
cm brional biriktiruvchi to'qim adan pcriost hosil bo'ladi va suyak trofikasida 
m uhim rol o'ynaydi. Hosil bo'lgan suyak rclikulofibroz-dag'al tolali suyak 
yoki birlam chi g'ovak suyak dcyiladi.
4-bosqichda birlam chi g'ovak suyakdan ikkilamchi g'ovak suyak- 
plastinkasim on suyak hosil bo'ladi. Buning asosida suyakning ycm irilishi 
(ostcoklastlar hisobiga) va qon tom irlarning o'sib kirishi yotadi.
Q on tom irlar atrofida suyak plaslinkalari hosil bo'ladi va oxirida yassi 
suyaklar yuzaga kcladi.
Tog'ay to'qim asidan farqli o'laroq, suyak to'qim asi doim oppozitsion 
usulda o'sadi, ya’ni cski to'qim aning ustiga yangi to'qim ani qo'shilishi yuz 
bcrib turadi.
N o t o 'g n o ste o g isto g e n e z.
H om ila hayotining 2-oyida naysim on suyaklar 
o'sadigan joy d a m ezenxim adan tog'ay kurtagi hosil bo'ladi. K eyinchalik tog'ay 
kurtagidan suyak shaklidagi gialin tog'ayi paydo bo'ladi.
N o to 'g n
ostcogislogcnczda suyak hosil 
bo'lishi diafiz qism idan 
boshlanadi va pcrixondrial suyaklanishi dcyiladi. Hosil bo'lgan suyak 
rctikulofibroz suyak to'qim asi (birlam chi suyaklanish m arkazi) bo'lib, undan 
csa, plaslinkasim on suyak laraqqiy etadi. Tog'ay usti pcrixondrdan csa, suyak 
usti-pcriost hosil bo'lad (
102
- rasm).
181

---

102-rasm. N oto'g'ri ostcogistogcncz 
(tog'ay o ’rnida naysim on suyak taraqqiyoti).
A- um um iy ko'rinishi
B- K atta ob'ktiv ostida
1. Tog'ay usti - pcrixondr
2. N orm al tog'ay zonasi
3. Stolbasim on zona
4. Pufaksim on zona
5. R czorbsiya zonasi
6
. Pcriost
7. Pcrixondral suyak
8
. Endoxondral suyak
9. B irlam chi ko'm ik bo'shlig'i 
.
10. O stcotsitlar
11. O stcoblastlar
12. O stcoklastlar
13. Tog'ay qoldig'i
14. R czorbsiya lakunasi
T og'ayning 
oxaklanishi 
diafizdan cpifiz 
tom on 
kcngaya boradi. 
Pcriostdan 
ichkariga 
kirgan 
qon 
tom irlar 
atrofidagi 
m czenxim adan 
ostcoblastlar, ostcoklastlar hosil bo'ladi.O stcoklastlar tog'ayni yem iradi va 
uning o'm ida oscoblastlar suyak to'qim asini hosil qiladilar.
Suyak to'qim asining log'ay ichida hosil bo'lishi endoxondral yoki 
cnxondral suyaklanish dcyiladi. Enxondral suyaklanishda hosil bo'lgan 
rctikulofibroz to'qim ani ostcoklastlar yem iradi va suyak ko'm igi bo'shliqlari 
hosil bo'ladi.
182

---

103-rasm. Suyak taraqqiyoti.
B o'shliqdagi m czcnxim a qon hujayralarini hosil qiladi. Suyak csa, cniga 
o'sib kcngayadi, rctikulofibroz suyak o'm ida oslconlar hosil bo’ladi. Epifizda 
hosil bo'lgan cpifizar suyaklanish ikkinchi suyaklanish m arkazi deyiladi (103- 
rasm ). Bu ycrga tom irlar o'sib kirishi bilan ossifikatsiya jarayoni ketadi. Diafiz 
va cpifiz o'rtasida mctacpifizlar-tog'ay saqlanib qoladi va bu tog'ay suyakning 
uzunasiga o'suvchi zonasi deyiladi.
R e tik u lo fib r o z
(dag'al 
tolali) 
suyak 
to'qim asi 
(tcxtus 
osscus 
rcticulofibrosus) asosan hom ilada bo'ladi va kattalarda kalla suyagi choklarida, 
paylarning suyaklarga yopishgan joylarida uchraydi. Dag'al tolali suyakda 
kollagen tola tutam lari yirik va tartibsiz joylashgan qon tom irlar csa 
bo'lm aydi. O stcotsitlar kanallari orqali bir-birlari bilan birikib ketgan yirik 
bo'shliqlar - lakunalarda yotadi. Ustki tom onda suyak usti - pcriost joylashgan 
bo'ladi (104-rasm ).
104-rasm. Rctikulofibroz suyak to'qim asini tuzilishi. 
(Yu.I. A fanascycv bo'yicha).

---

1. Tartibsiz, bir-biriga chirm ashib kctgan kollagcn tolalar
2. O stcotsitlar (lakunalarda joylashgan).
N a y s im o n s u y a k l a m in g o 'sish i.
Suyaklam ing o'sishi cm brional davridan 
boshlab, 20-25 yoshlargacha davom etadi. Shu davr m oboynida suyak 
uzunasiga va cgniga qarab o'sadi. Suyakning uzunasiga o'sishi m ctacpifizar 
tog'ay plastinkasiga bog'liq. Bu plastikada doim hujayralar o'sishi va yangi 
hujayralarning paydo bo'lishi kuzatiladi, um um iy yangilanish ustun turadi. 
Tog'ay plastinkasi 30 yoshlarga borib, ingichkalashib yo'qolib kctadi.
M ctacpifizar tog'ayda cpifizga yaqin luruvchi, chcgara zona, hujayralar 
ko'payishi natijasida ustunchalar hosil qiluvchi ustunsim on zona, buzilgan 
xondrotsitlar tutuvchi pufaksim on zona va suyaklanayotgan suyaklanish 
zonalari farqlanadi. (
102
- rasm .)
Suyaklanish zonasida osteoblasllar, qon tom irlari bo'ladi.U stunlar o'rnida 
ostconlar shakllanadi, oxirida cpifiz va diafizlam ing o'sish m arkazlari birlashib 
kctadi va shu bilan suyakning bo'yiga o'sishi tugaydi.
N aysim on suyaklam ing cniga o'sishi pcriosl hisobiga kechadi. A vval 
konscntrik joylashgan ingichka tolali suyak qavatlari yuzaga kcladi.Bu 
oppozitsion o'sish dcyiladi va bu o'sish suyak shakllangangunga qadar davom 
etadi.
Suyak to'qim asidagi qayta o'zgarishlar va unga ta’sir etuvchi om illar 
butun xayot davom ida suyak to'qim asida buzilish (dcstruksiya) va yangilanish 
- regcncratsiya jarayoni boradi. Bu jarayonlar suyakka yuk tushganda, tashqi 
va ichki m uhit ta’sirida kechadi. Bunda birlam chi ostconlar buziladi va uning 
o'rnida va pcriosl tom onidan ikkilam chi ostconlar paydo bo'ladi. O stconlam i 
ostcoklastlar parchalaydi, parchalangan suyaklar so'rilib kctadi (rczorbsiya). 
So'rilish natijasida bo'shliq hosil bo'ladi. Bo'shliq atrofidagi ostcoblastlardan 
osteonlarning ikkilam chi gcncratsiyasi paydo bo'ladi.
S u y a k k a ta s ir e tu v c h i o m illa rd a n
biri, bu suyakka yuk lushishidir. Bu 
vaqtda suyak plastinkalari cgiladi. M a’lum bo'lishicha,plastinka cgilganda 
butun tom onda m usbat, cgilgan tom onda manfiy zaryad paydo bo'lib, manfiy 
zaryad tom onda o'sish,m usbat zaryad tom onda buzilish-rczorbsiya yuz bcradi. 
Bu pyczo elcktrik effekt dcyiladi, y a’ni potensiallar farqi suyak o'sishiga 
yordam bcradi.
Suyakka vitam inlar (S,A ,D ), gorm onlar ham tasir cladilar. Vitam in D 
yetishm asa raxit kasailigi rivojlanadi. Suyakda kalsiy tuzlari kam ayib, 
osteom alyatsiya-suyakning 
yum shoqlanishiga 
olib 
kcladi. 
V itam in 
A 
yctishm aganida 
suyak 
yaxshi 
o'sm aydi. 
V itam in 
S 
yctishm aganda 
hujayralararo 
m odda 
sintczi 
buziladi. 
Q alqonsim on 
bcz 
gorm oni 
tircokaltsitonin suyaklarda kalsiy tuzlarining saqlanishiga yordam bcradi, 
suyak zichligini ta’m inlaydi. A ksincha, qalqonsim on oldi bczi gorm oni 
paratgorm on csa, kalsiy tuzlarini suyakdan qonga o'tkazadi, suyak to'qim asi 
zichligini kam aytirib, bo'shliqlar hosil qiladi (ostcoporoz kasailigi).
184

---

Suyak to'qim asining yoshga qarab o'zgarishlari va rcgcneratsiyasi. 
C h a q a lo q la rd a s u y a k to 'q im a sid a
suv ko'p bo'ladi, m inerallar csa kamroq. 
Suyak 
to'qim asi yaxshi rivojlangan bo'lm aydi tog'ay to q im asi esa k o p
bo'ladi, suyaklanish m arkazlari to'liq ishga tushm agan bo ladi.