O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

4-1 II. 11.ЖЦ КЧ Mil a t, I и
5-Mu
io
4
i
.
ii
ipiiit
h '
I ; l K > l l ; l k i i | . | i ; u ii i : i М И и е ^ л . ц . ц ц м . п а ц
МП I 111
98-rasm. Ostcoklastlaming tuzilishi.
Л - ё р \ l . i HK м и к р о с к о п и
ОС I 11.111
b - v .ii.i pu м и к р о с к о п и к
IN (II. III III II
97-rasm. O stcotsitni tuzilishi. (Afanasiycv Yu.l. bo'yicha)
O stcoklastlar (yunoncha osteon - suyak, clastos - m aydalangan 
s o z la n d a n ohngan), m incrallashgan tog’ay 
va 
suyaklarni parchalash 
qobilyatiga cga. A slida ostcoklastlar m akrofaglarning bir turi bo'lib 
m onotsitlardan taraqqiy etadi. O stcoklastlar ko'p yadroli 
( 10
tagacha yctadi) 
bo lib parchalanayotgan suyak tom oniga qaragan yuzasida sitoplazm atik 
о siqchalan ochiq qirrali yuzani hosil qiladi va sitoplazm asida csa, pufakchalar 
va vakuolalar ko p bo'ladi (98 rasm ).
O stcoklastlar atrofga C 0
2
gazi chiqaradi, undan H
2
C O , hosil bo'ladi, bu 
bilan^ organik m oddalar, kalsiy tuzlarini critish oson bo’lib qoladi. Bir 
osteo.dast 
100
ta osteoblast hosil qilgan suyakni parchalashi mumkin.
176

---

A-yorug'lik m ikroskopi ostida
B- ultram ikroskopik tuzilishi
1. Yadro
2. Q irrali yuz
3. Och zona
4. Lizasom alar
5. R czorbsiya zonasi
6
. M inerallashgan m odda
H ujayralararo m oddaning am orf m oddasida noorganik tuzlar ko'p, bu 
ycrda kollagcn tolalari joylashgan bo'lib, ular tuzlar bilan shim ilgan bo'ladi. 
K ollagcn (ossein) tolalari tartibli (plastikasim on suyak) yoki tartibsiz (dag'al 
tolali suyak) yotishi mumkin. Shunga ko'ra, suyak to'qim asi 2 xil: 
plastinkasim on suyak to'qim asi va dag'al tolali suyak to'qim asiga bo'linadi. 
Tishning dentin m oddasi suyak lo'qim asini 3-xil turiga kiradi. C hunki uning 
tuzilishi plastinkasim on va dag'al tolali suyakdan tubdan farq qiladi. 
D cntinning tuzilishi “ H azm a’zolari” bobida o'rganiladi.
Plastinkasim on suyak to'qim asi (tcxtus osscus .lam cllaris) organizm da 
eng ko'p tarqalgan suyak to'qim asi hisoblanadi va uning asosida suyak 
plaslinkalari yotadi. To'qim aning m arkaz tom ^nidagi suyak plaslinkalarida 
kollagcn fibrillalari bo'ylam a yotadi, pcrifcrik qism da csa, qiyshik yoki 
pcrpcndikulyar xolda yotib, boshqa oraliq plastinkalar fibrillalari bilan birikadi 
va suyakni m ustaxkam lashda m uhim rol o'ynaydi. Plastinkasim on suyak 
anatom ik jixatdan naysim on va yassi suyaklarga bo'linadi.
N aysim on suyaklarning tuzilishi. O dam organizm dagi naysim on suyaklar 
plastinkasim on suyak to'qim asidan tuzilgan. Suyaklar ustki tom ondan suyak 
usti - pcriost (periosteum ) bilan qoplangan. N aysim on suyaklarda anatom ik 
jixatdan cpifiz va diaftz qism lar ajratiladi. Epifizlarning bo'g'im yuzalarida 
pcriost bo'lmaydi.
Pcriost tashqi tolali va ichki hujayraviy qavatlardan tashkil topgan. 
Tashqi qavat biriktiruvchi lo'qim adan, ichki qavat kam bial - prcosleoblast va 
ostcoblasllardan tuzilgan. Pcriost, suyakning tashqi lom onidagi to'qim alar 
bilan 
birikishida, 
suyak 
trofikasida, 
taraqqiyotida, 
o'sishida 
va 
regencratsiyasida m uhim rol o'ynaydi. N aysim on suyaklarda diafiz qism
kom pakt m oddadan iborat, epifizlarning faqat ustki tom oni yupqa kom pakt 
m oddadan tuzilgan bo'lib, ichkarida gialin tog'ayli qism i yotadi.
Diafizning tuzilishi. Diafiz aytganitm izdck, zich kom pakt m odda bo'lib, 
suyak plastinkalaridan tuzilgan. Plastinkalarning quyidagi qavatlari farq 
qilinadi; (99-rasm )
1. Tashqi um um iy suyak plastinkalari.
2. O stconlar (G ovcrs tizim i)
3. Ichki um um iy suyak plastinkalari
4. O raliq suyak plastinkalari.
177

---

4 b * r P ' $
bo'ylam a kcsim da).” A - p c r f o s ^ ^ ^
SUyak ko'nda,ang va
bo'shlig'i 
PCr,0S‘ B‘k0m pakl mo da V-cndost G-suyak ko'm igi
1- 
Tashqi um um iy plaslinkalar 
7
Osteon
O steon kanali 
*'
K iritm a oraliq plastinkalari 
, 
0
Ich k i 
um um iy plaslinkalar 
. >'
G 'ovak to'qim a trabckulalari 
‘