O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

D_min
S_min = ---------------
E_max ._max
Shu formula asosida E_max (molyar konsentratsiyadamida spektrofotometriya usulida qo‘llash uchun moddaning eng kichik miqdorini aniqlash mumkin.
Agar D = 0,001, l=1sm, E_max=100000 deb qabul qilinsa u xolda
1.10^-3
S= -----------= 1.10^-8 mol/l bo‘ladi.
1.10⁵

4. 
   Agar l ni 10 sm gacha oshirsak sezgirlikni 10 marta oshirish mumkin, demak S_min = 1.10^-9 mol/l bo‘ladi.
   
5. 
   Xrzirgi zamon fotokolorimetriyalarida aniqlash aniqlik darajasi Dmin - 0,01 ga yaqin qiymatga ega. Rangli eritmalarda molyar yutish koeffitsenti (E) ning qiymati 50000 dan oshmaydi va shunga ko‘ra Smin qiymati 1.10-7 mol/l gacha (l=1 sm bo‘lganda) kamayadi.
   
6. 
   Reaksiya sezgirligi faqat minimal konsentratsiyanm emas, balki aniqlash minimumini xarakterlaydi, yani ma’lum bir sharoitda moddani reaktivlar bilan hosil qiladigan reaksiya mahsulotlarni aniqlash uchun ketgan eng kam miqdoriga aytiladi. L.B.Ginzbur va YU.Lure, hamda Sendal shuni ko‘rsatkdilardi, rangli reaksiya sezgirligi optik zichligi D=0,01 ga teng bo‘lgan 1sm² ko‘ndalang kesimli eritmaning rangli eritmaga aylantirilgan tekshiriluvchi eritma mikrogramm (mkg=1.10-6g) qiymati bilan ifodalangan (rangli reaksiyaning shartli sezgirligi).
   
7. 
   Ko‘pgina rangli reatsiyalarning minimum sezgirligi spektrofotometrik va fotometrik usullarni aniqlashda 0.01-0,001 mkg/sm2 oralig‘ida bajariladi.
   
8. 
   Moddalar eritmasini nur yutish xususiyatini tahlil qilishda quyidagi xatoliklar uchrashi mumkin.
   

1. 
   Ayrim xolatlarda rangli eritmalar dissotsiatsiyaga yoki polimerlanishga, erituvchilar bilan birikishi yoki tarkibidagi mavjud boshqa moddalar bilan (masalan: tuzlar, kislotalar va asoslar), natijada rangli eritmalarni nur yutish xususiyati o‘zgarishi mumkin.
   
2. 
   Natijada izlanuvchi moddaning optik ko‘rsatkichi o‘zgrishi, hamda optik ko‘rsatkichni modda eritmasining konsentratsiyasiga bog‘liq xolati, ya’ni Buger-Lambert-Ber qonuniga bo‘ysinmasligi kuzatiladi.
   
3. 
   Kolorimetrik tahlil uchun hosil qilingan rangli eritma ma’lum rn sharoitda, aniq rang hosil qiluvchi reaktiv miqdorida va hosil bo‘lish oralig‘i, hamda aniq xarorat jarayonida olib borishni talab etiladi. Masalan: ayrim modda eritmalar turg‘un emas, havodagi kislotrod ta’sirida oksidlanishi, yorug‘lik ta’sirida parchalanishi, yoki kogulyasiyaga uchrashi mumkin. Bunday xolatlarda yangi tayyorlangan reaktiv eritmalardan, hamda eritmadagi moddani turg‘unligini oshirish uchun stabilizatorlardan foydalanishni talab etadi yoki himoyachi kolloidlardan jelatina, kraxmallardan foydalaniladi.
   
4. 
   Ko‘proq kolorimetrik tahlilni olib borishda begona moddalar rang hosil qilishda xalaqit qilishi mumkin. Bunday xolatlarda niqoblash usullaridan foydalaniladi. Ular oksidlanish-qaytarish, kompleks birikma hosil qilish yoki ekstraksiya jarayonlari asosida amalga oshiriladi. Ayrim xolatlarda nur yutish oralig‘ini o‘zgartirish asosida, ya’ni xalaqit qiladigan moddani nur yutmaydigan oralig‘ida aniqlashni olib borish tavsiya etiladi.
   

Fotometriya usulining oddiyligi, universalligi va tez olib borilishida nur yutishiga asoslanib moddani hamda tarkibidagi chiqindi moddalarni qoldig‘ini (10^-6%) gacha aniqlashni olib borilishi mumkin. Ayniqsa sanoatda po‘latni, ayrim rangli qotishmalarni va qora metallarni, yarim-o‘tkazgichlarni, har xil modda eritmalarini, suv xavzalaridagi suvlarni sifatini aniqlashda keng qo‘llanilmoqda.