Anizatropiya moddalarning fizik xossalari

Anizatropiya moddalarning fizik xossalari

Shertoyev Jonibek

Toshkent 2022.

Anizatropiya

Anizotropiya (yun. anisos – bir xil boʻlmagan va tropos – yoʻnalish) – modda fizik xossalarining har xil yoʻnalish va kesimlarda har xil boʻlishi.

Anizatropiya

Anizatropiya.
Kristalli moddalarning anizotrop xossalariga misol tariqasida
birinchi navbatda mexanik anizotropiyani aytib o'tishimiz kerak, bu quyidagicha. Barcha kristall moddalar turli yo'nalishlarda (slyuda, gips, grafit va boshqalar) teng bo'linmaydi.
Anizotropiya kristallarga xos bo'lib, ularning tartibli tuzilishi bilan bog'liq. Turli yo'nalishdagi kristallarda atomlar turli xil zichlikda joylashgan, ya'ni. bir-biridan turli masofalarda joylashgan bo'lib, bu atomlarning o'zaro ta'sirining kuchida namoyon bo'ladi. Natijada, turli yo'nalishdagi kristallarning xususiyatlari har xil.

Anizatropiya.

• Kristallarning anizotropiyasining eng oddiy misoli ularning turli yo'nalishlarda teng bo'lmagan mexanik kuchidir. Kristallar eng oson parchalanib, ma'lum burchaklarda kesishgan tekis yuzlar bilan chegaralangan bo'laklarni hosil qiladi.
• Misol uchun, yupqa plastinkalarga o'xshash slyuda kristallari, hatto ingichka plitalarga juda oson ajratiladi.

1-rasm.
Anizotropiya kristallarning simmetriyasi bilan bog'liq bo'lgan eng xarakterli xususiyatdir va qanchalik kuchli bo'lsa, kristal simmetriyasi shunchalik past bo'ladi. Izotrop moddadan iborat shar qizdirilganda u hamma yo'nalishda bir xilda kengayadi, ya'ni to'p bo'lib qoladi. Kristalli moddaning shari qizdirilganda shaklini o'zgartiradi . Barcha kristall xossalari anizotrop emas; masalan, ularning zichligi va solishtirma issiqlik sig'imi yo'nalishga bog'liq emas (ya'ni izotropik).
Anizatropiya.

Anizatropiya.

Xulosa:
Kristall panjaradagi zarrachalarning zichligi turli yo'nalishlarda bir xil emas. Turli yo'nalishdagi kristallardagi atomlar orasidagi o'zaro ta'sir kuchlari ham bir xil emas. Bu kristallar xossalarining yo'nalish-anizotropiyaga bog'liqligiga olib keladi.
Yagona kristallar qattiq jismlar bo'lib, ularning zarralari bitta kristall panjara hosil qiladi.

Anizatropiya.

2-ram.
a, b teksliklarda qaraganimizda kub kristallda koordinata o'qlari yo'nalishi bo'yicha moddaning atomlari bir-biridan a ga teng masofada joylashgan (1-rasm).
Diagonal yo'nalishi bo'yicha atomlar a masofada va fazoviy diagonal yo'nalishi bo'yicha - a masofada joylashgan. Shubhasiz, bunday kristallni fazoviy diagonal yo'nalishi bo'yicha sindirish koordinata o'qlari yo'nalishiga qaraganda osonroq bo'ladi, bu erda atomlar yaqinroq va kuchliroq o'zaro ta'sir qilganligi sababli u eng katta kuchni namoyon qiladi.

Anizatropiya.

• Anizotropiya kristallarning deyarli barcha xususiyatlariga taalluqlidir. Shunday qilib, bir yo'nalishdagi kristall issiqlik, elektr toki, yorug'lik o'tkazish uchun boshqasiga qaraganda yaxshiroq, magnitlangan va hokazo. Bunda kristallning simmetriya tizimi qanchalik past bo'lsa, uning xossalarining anizotropiyasi shunchalik aniq bo'ladi.

Anizatropiya.

Выше упоминались естественные анизотропные среды — кристаллы. Существуют различные способы получения искусственной анизотропии, т. е. сообщения оптической анизотропии естественно-изотропным веществам. Например, оптически изотропные вещества (стекло, жидкости) можно превратить в анизотропные, подвергая их односторонней деформации или помещая в электрическое поле. Стеклянный кубик, подвергнутый одностороннему сжатию (или растяжению), становится анизотропным; направление деформации выделяется среди других направлений. Анизотропию жидкостей наблюдают, помещая их в электрическое поле (эффект Керра). Молекулы жидкости, обладающие электрическим моментом (или приобретающие эти моменты под растягивающим действием внешнего поля), ориентируются вдоль поля, поэтому электрические, а следовательно, и оптические свойства жидкости становятся различными вдоль направления поля и
перпендикулярно ему. Жидкость уподобляется одноосной оптически анизотропной среде.

Hammaga raxmat.