O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Abdurahmon  Jomiy.  Bahoriston.  Toshkent,  1997,  18-bet.

261

---

Nodonlik  adolatli  boshliqni  noto‘g‘ri  yo'lga  boshlashi  mumkin. 

Har  qanday  nodonliklardan  boshliqni  ma’rifat  saqlab  qoladi.  Faqat 

ma’rifatli  shoh  adolatli  hukm  chiqarishi  mumkin.  Jomiyning 

ta’kidlashicha,  davlat  qonunga  asoslanib  boshqarilishi  lozim.  Qonun 

ustuvor  bo‘lgan  jamiyatda  fuqarolar  farovon  yashaydi.  Odamlar 

o‘zlarining  kundalik  amaliy  faoliyatida  qonunga  rioya  qilishlarini 

adolatning  eng  muhim  ko'rsatkichlaridan  biri,  deb  hisoblaydi.

Jomiyning  fikriga  ko‘ra,  shariat  talablariga  javob  beradigan 

har  qanday  harakat  ham  adolatli  bo'lavermaydi.  Qabul  qilingan 

qarorlar  xalq  tomonidan  m a’qullansa,  qo'llab-quwatlansa,  bun­

day  tadbirlami  adolatli  desa  bo‘ladi.  Kishilaiga  ziyon  yetkazuvchi 

tadbirlar  hech  qachon  adolatli  bolishi  mumkin  emas.  El,  xalq 

ko'nglini  olgan  hukmdoigina  hurmat-izzatga  sazovor  bo‘ladi. 

Rahmdillik  va  adolat  bilan  ish  tutadigan  Shoh,  uning  fikriga 

ko‘ra,  duolarga  muhtoj  emas.1  Abdurahmon  Jomiy  johillik  bilan 

musulmon  bo‘lib,  xalqni  azob-uqubatga  tutgandan  ko‘ra,  koflr 

bo‘lib  yaxshi  va  adolatli  ish  tutgan  ma’qul,  deydi.

Naqshbandiya  ta’limotida  insonning  axloqiy  qiyofasi  haqidagi 

teran  fikrlami  xurosonlik  mutafakkir  Husayn  Voiz  Koshifiy2  asar­

larida  ham  ko‘rish  mumkin.  Koshifiyning  fikriga  ko'ra,  kishilar 

orasidagi  ijtimoiy  munosabatlar  tizimining  mag'zini  axloqiy  mu- 

nosabatlar  tashkil  etadi.  U  axloqiy  munosabatlami  kishilaming 

kundalik  turmush  tarzi,  amaliy  faoliyatidan  qidiradi.  Uning  inson 

axloqiy  qiyofasi  haqidagi  qarashlari  «Axloqi  Muhsiniy»,  «Anvari 

Suhayliy»,  «Risolayi  Xotamiya»  va  «Futuwatnomai  Sultoniy», 

«Tavsiri  Husayniy»,  «Javohimoma»  risolalarida  bayon  etilgan.

Koshifiy  insonni  olamdagi  mavjudotlaming  eng  buyugi,  sar- 

vari,  deb  biladi.  Shuning  uchun  ham  inson  —  eng  oliy  qadri- 

yatdir,  degan  fikrni  har  tomonlama  asoslab  beradi.  Xuddi  shu