O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  «Renessans»  tushunchasi  fransuz  tilidagi  Renaissance  so ‘zidan  olingan  b o‘lib, 

uyg‘onish,  jonlanish,  qayta  tiklanish  degan  m a’noni  anglatadi.

2  Qarang:  История  философии  в  кратком  изложении.  Перевод  с  чешского 

И.И.Богоута.  М .,  1991,  574-bet.

3  Qarang:  Ф илософский  энциклопедический  словарь.  М .,  1999,  393-bet.

65

---

tayana  boshladi.  Ilm  va  fanning  buyuk,  qudratli  qadriyatlarini 

ulug‘ladi  va  boyitdi.  Oqibatda,  Renessans  davrida  Yevropaning 

rivojlangan  mamlakatlarida  inqilobiy  madaniy  o‘zgarishlar  ro‘y 

berdi.  Chunonchi,  birinchi  kitob  nashr  etildi;  Kolumb  to ­

monidan  Amerika  kashf  etildi;  Vasko  da  Gama  Afrikani 

aylanib  o‘tib,  Hindistonga  boradigan  dengiz  yo‘lini  ochdi; 

Magellan  o ‘zining  uzoq  davom  etgan  sayohatiga  asoslanib, 

Yer  kurrasining  sharsim on  ekanligini  isbotladi;  geografiya  va 

kartografiya  fan  sifatida  e ’tiro f  etildi;  matematikaga  simvolik 

belgilar  qabul  qilindi;  ilmiy  anatomiya  va  fiziologiya  asos- 

larini  fan  sifatida  o ‘rganish  boshlandi;  ximiya  va  astronom i- 

yada  yirik  yutuqlarga  erishildi.

Renessans  Yevropa  tarixining  shunday  bir  davriki,  bu  davrga 

kelib  xristian  dini  o‘zining  monolit  mavqeini  yo‘qota  boshladi. 

Aniqroq  qilib  aytganimizda,  ijtimoiy  turmushning  barcha  jabha- 

larida  din  va  cherkovning  diktaturasi  sindirildi.  Bunday  keskin 

burilish  faqat  falsafada,  san’atda  yoki  adabiyotda  emas,  eng 

avvalo,  xristian  dinining  o‘z  qobig‘ida  ro‘y  berdi.  Boshqacha 

aytganimizda,  Yevropaning  bir  qator  mamlakatlarida  sekulya- 

rizatsiya1  jarayoni  boshlandi.  Sekulyarizatsiya  (din,  cherkov 

ta ’siridan  xoli  bo‘lish)  jarayonining  sodir  bo‘lishi  kishilar 

dunyoqarashida  xristian  dinining  ta ’sirini  kamaytirib  yubordi. 

Shuningdek,  sekulyarizatsiya  jarayoni  ijtimoiy  turmushning  bar­

cha  jabhalariga  ham  o‘z  ta’sirini  o‘tkazdi.  Oqibatda,  kishilarning, 

fikrlash  madaniyatida  ham  jiddiy  o‘zgarishlar  ro‘y  berdi.

Turgan  gapki,  fikrlash  m adaniyatidagi  bunday  keskin 

o‘zgarishlar,  o‘rta  asr  teokratizmiga  qarshi  kurash  zaminida  vu­

judga  keldi  va  rivojlana  boshladi.  Ijtimoiy  muhitda  sodir  bolayotgan 

o‘zgarishlarga  insonning  intellektual-aqliy  imkoniyatlari  nuqtayi 

nazaridan  qarash,  insonning  baxtliligi  yoki  baxtsizligining  sabab- 

larini  osmondagi  ilohiy  mo‘jizadan  emas,  u  yashayotgan  ijti­

moiy  muhitdan  izlash  holatlari  ro‘y  bera  boshladi.

Kishilar  fikrlash  madaniyatida  gumanistik  va  antropotsentrik 

qarashlaming  ustuvorlik  qilishi  ularning  qadimgi  Yevropa  madaniy 

merosiga  bo‘lgan  qiziqishlarini  orttirib  yubordi.  Bunday  tenden- 

siyaning  rivojlanib  borishi  o‘z  navbatida  qadimgi  zamon  Yunon 

falsafasi  namoyandalarining  asarlarini  o‘rganishga  bo‘lgan  inti-