O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol


  Qarang:  Ф илософский  энциклопедический  словарь.  М .,  1999,  408-bet



Download 10,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/412
Sana12.09.2021
Hajmi10,33 Mb.
#172143
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   412
Bog'liq
Inson falsafasi. Choriyev A

1  Qarang:  Ф илософский  энциклопедический  словарь.  М .,  1999,  408-bet.

66


lishni  ham  kuchaytirdi.  Qadimgi  Yunon  faylasuflari  Platon  va 

Aristotel  falsafasi  qayta  tahlil  qilina  boshlandi.  Neoplatonizmga, 

stoiklar  falsafasiga,  Epikur  va  Sitseron  qarashlariga  qiziqish 

kuchayib  ketdi.

Renessans,  eng  awalo,  qadimgi  zamon  madaniy,  xususan, 

falsafiy  merosi  haqida  erkin  fikr  yuritish,  har  qanday  qoidalar- 

ni  o'zgarmas,  mutlaq  haqiqat  deb  qarashdan  voz  kechish,  inson 

bisotida  mavjud  boMgan  qobiliyatlarni,  malakalarni  erkin  namo- 

yish  qilish  uchun  vujudga  kelgan  imkoniyat  edi.  Xuddi  shuning 

uchun  ham  olim-u  fozillar,  xususan,  faylasuflar  «yopiq  maktab- 

lar»  namoyandalari  emas,  balki  mustaqil  tadqiqotchi  sifatida 

harakat  qila  boshladilar.  Har  bir  tadqiqotchining  o‘ziga  xos  bayon 

qilish,  ilmiy-falsafiy  asarlarni  o ‘ziga  xos  tahlil  qilish,  voqelikni 

ravon,  ommabop  tilda  tasvirlash  uslublari  vujudga  keldi.  Bunday 

uslublar  o‘tmish  falsafiy  adabiyotlarining  sxolastik  bachkanalikka 

asoslangan  murakkab  bayon  qilish  uslubiga  zid  edi.  Bir  ibora 

bilan  aytganda,  Renessans  davri  Yevropa  falsafiy  adabiyotlari 

o'tmishning  sxematizmi  va  aprioristik  chayqovchiligiga  zarba  ber- 

ib,  voqea  va  hodisalarni  chinakamiga  real  tavsiflashga,  amaliyot 

uchun  foyda  keltirgan  masalalar  yechimini  topishga  e’tiborni 

qaratdi.

Renessans  davri  Yevropa  madaniyatining  asosiy  targ‘ibotchilari 

va  tashviqotchilari  shahar  aholisining  yuqori  tabaqa  vakillari, 

yirik  ishbilarmonlar,  meshchanlar,  yuqori  ma’lumotga  ega  bo‘lgan 

cherkov  va  monastir  xodimlari  edi.  Insonparvarlik  g‘oyalarini 

targ'ib  qilgan  bunday  targ'ibotchilar  va  tashviqotchilarning 

ko'pchiligi  lotin  tilini  mukammal  bilgan,  qadimgi  Yevropa 

madaniyati,  xususan,  falsafiy  merosi  bilan  yaxshi  tanish  kishi­

lar  edilar.

Renessans  davri  Yevropa  madaniyati,  xususan,  uning  falsa­

fasi  insonning  eng  oliy  qadriyat  ekanligini  har  tomonlama  is- 

botlashga  urindi.  Xuddi  shu  davrga  kelib  ijtimoiy  munosabatlami 

baholashning  yangi  mezoni  —  insoniylik  kriteriysi  vujudga  keldi. 

Insonning  insoniyligi  ajdodlar  yaratgan  madaniy-ma’naviy  meros- 

ni  o‘zlashtirish  qobiliyati  bilan  belgilandi.  Shuningdek,  Renes­

sans  davri  Yevropa  madaniyati,  xususan,  falsafasidagi  eng  muhim 

tendensiya  olamni  teosentrik  tushunishdan  antropotsentrik  tushu- 

nishga  o‘tilgani  edi.  Ushbu  inqilobiy  o‘zgarish,  shubhasiz,  o‘ta 

murakkab  jarayon  bo‘lib,  turli  ziddiyatlarga  to‘la  edi.  Xususan,

67



Yevropa  Renessans  madaniyatini  shod-u  xurramlik  bilan  quwat- 

lovchi  shahar  aholisining  yuqori  tabaqalari  bilan  uning  o‘rta  va 

pastki  qatlamlari  orasida  turli  siyosiy  ziddiyatlar,  kelishmovchi- 

liklar  mavjud  edi.  Chunonchi,  jamiyatning  yuqori  tabaqalaridan 

biri  bo‘lgan  meshchanlar  davlat  apparatini,  cherkovni  refor- 

matsiya,  ya’ni  isloh  qilish  yordamida  tovar-pul  munosabatlarini 

barqarorlashtirmoqchi  va  uni  kengaytirmoqchi  bo‘lsalar,  aholi- 

ning  o ‘rta  va  past  tabaqasi  vakillari  jamiyatni  yana  o ‘rta  asr 

tartibotlariga  rioya  qilishga  da’vat  etardilar.  Xuddi  shuning  uchun 

ham  Renessans  Yevropaning  turli  mamlakatlarida  turli  darajada 

rivojlandi,  turli  modiflkatsiya,  turli  variantlarda  va  shakllarda 

namoyon  bo'ldi.

Bunday  turli-tumanliklar  oqibati  o‘laroq  Renessans  davri 

Yevropa  madaniyati,  falsafasi  bilan  reformatsiya,  ya’ni  isloh 

qilish  orasidagi  o‘zaro  aloqadorlik  mexanizmini  baholashda  yev- 

ropalik  mutaxassislar  orasida  turlicha  fikr  va  mulohazalar  uchrab 

turadi1.  Chunonchi,  ba’zi  birovlar  Renessans  halqaro,  ya’ni 

umumevropa  ahamiyatiga  molik  voqea,  reformatsiya,  ya’ni  isloh 

qilish  esa  faqat  milliy  (nemislarga  xos)  voqea  deb  ishontir- 

moqchi  bo‘ladilar.  Shunday  bo‘lishiga  qaramasdan,  Renessans  va 

reformatsiya  haqida  bahs-munozara  yurituvchilarning  barchasi  bu 

yirik  ikki  voqea  orasida  umumiylik,  o‘xshash  tomonlar  bor 

ekanligini  bir  ovozdan  ma’qullaydilar.  Chunki  ikkala  voqea  ham 

jamiyatdagi  odamlar  turmush  tarzidagi  eskicha  tartib-intizom- 

larga  qarshi  edi.  Bunday  umumiylik,  bunday  o‘xshashlikning 

asosida  yangicha  tartib-intizom,  odamlar  turmush  tarzida  yan- 

gicha  madaniyatni  shakllantirish  yotar  edi.

Ko‘rinib  turibdiki,  Renessans  insoniyat  bosib  o‘tgan  tarixiy 

taraqqiyot  yo‘lining  eng  muhim  davrlaridan  biridir.  Bu  davr 

jahon  sivilizatsiyasi  taraqqiyotiga  ulkan  hissa  qo'shgani  hammaga 

ayon.  Modomiki  shunday  ekan,  Renessans  davri  Yevropa  falsa- 

fasining  o ‘ziga  xos  xususiyatlari  nimalardan  iborat?

Yuqorida  eslatib  o'tganimizdek,  Renessans  davrining  o‘ziga 

xos  xususiyatlaridan  biri  va  eng  muhimi  kishilarda  yangicha  fikr­

lash  madaniyatining  shakllanganligi  bilan  xarakterlanadi.  Yan­

gicha  fikr  yuritish  madaniyati  qadimgi  zamon,  o‘rta  asr  fikr-




Download 10,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   412




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish