O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

T afak k u r q o n u n la ri fik r -
m u h o k a m a la r orasid agi eng u m u in iy, za ru riy , tak rorlan ad igan , q a t’iy, ichki
aloqadorlikJarni ifod alayd i h am da m an tiq iy (y a ’ni to ’g ’ri) fikr yuritish
y o ’llarin i k o ’rsatadi.
A yniyat, 
ziddiyatsizlik, 
uchinchisi 
mustasno 
qonuniari 
Aristotelning 
«M etafizika» asarida ta’riflab berilgan. Yetarli asos qonuni nemis faylasufi, 
matematik Leybnis tomonidan asoslangan.
M antiq qonunlari mantiqiy fikrlashning to’g ’ri am alga oshishini ta ’minlaydi.
A y n iy a t qonuni. 
Ayniyat lotincha «Zex identitatis» so’zidan olingan bo’lib, 
aynan, o ’xshash m a’nolami beradi. A yniyat qonuni moddiy olamning muhim tomoni, 
xususiyatini ifodalaydi. M a’lumki, olam o ’zgarib, doimo rivojianib turadi. Harakat - 
reallikning atributi hisoblanadi. Lekin uzluksiz kechayotgan bu jarayonlar (harakat, 
o ’zgarish, taraqqiyot) narsa va hodisalardagi vaqtincha sokinlikni, m uvozanatri inkor 
etmaydi. Nisbiy sokinlik, m uvozanat mavjudlikning muhim tomonini tashkil etadi.
62

---

Masalan: uy yer bilan birgalikda soatiga 1000 km tezlikda o ’z o ’qi atrofida va 
sekundiga 36 km tezlikda quyosh atrofida aylanadi. Uyning atomlari sekundiga 
o ’nlarcha ming kilometr harakatlanadi. Vaqt o ’tishi bilan uzluksiz harakat hech 
narsani qoldirmaydi. Lekin m a’lum vaqt mobaynida narsaiar (masalan, uy) nisbiy 
muvozanatda bo’ladi. Demak, har bir narsa, hodisa qanchalik o’zgarishga 
uchramasin, uning asosiy xususiyatlari, sifati muayyan vaqt mobaynida saqlanib 
qoladi. Aynan shu xususiyat o ’rganilayotgan ob’ektning birligini, aynanligini, 
barqarorligini ifodalaydi va bu narsa bizning fikrimizda aks etadi. Narsa va 
hodisalarning sifat muayyanligi, barqarorlik ularni tadqiq qilish qonuniyatiarini 
ochish imkoniyatini beradi.
Ayniyat qonuni narsa va hodisalardagi o ’xshashlik, umumiy tomonlaming 
fikrdagi ifodasiga tayanadi. Olam turli-tuman ko’rinishlarga ega, undagi narsa va 
hodisalar o ’zaro qancha farqlanmasin, umumiylikka, aniqlikka ega. Shu umumiylik 
tufayli inson ularni o ’zaro bir-biridan farqlaydi. Ayniyat narsa va hodisalarning 
m a’lum munosabatda o ’xshashligini, tengligini ifodalaydi. Masalan: (A) «Toshkent», 
(B) «O ’zbekistonning poytaxti» tushunchalarini olaylik. Bu har ikki (A) va (B) 
tushuncha bir m a’noni ifodalayapti, bu tushunchalar ayniyat qonuniga bo’ysunadi.