O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

t a r b i y a c h i l i k   m a d a n i y a t in i  o s h i r is h   v a   u la r g a   u m u m i y   t a r b i y a g a   o id  
bilim  berish  davrimizning  dolzarb  masalalaridan  biridir.  Oilalarni 
pedagogik  yutuqlari  bilan  tanishtirish,  ularning  mustahkamligini 
ta’minlash  vositalaridan  biridir.  Ikkinchi  tomondan  esa,  bu  o ‘z 
navbatida,  bolalarning  tarbiyasida  tegishli  shakl  va  metodlarni 
takomillashtirish  yoMlaridan  biri  hisoblanadi.  Shuning  uchun  ham 
ota-onalarni,  oilalarni  tarbiyaga  oid  bilimlar,  tarbiya  metodlari  bilan 
qurollantirish  nihoyatda  zarur.  Jamiyatimizdagi  har  bir  to ‘laqonli 
shaxs  bolalarning tarbiyachisi  b o ‘lishi,  yangi  insonni  har tomonlam a 
kamol  toptiruvchi  barcha  holatlarda,  shart-sharoitlarda  ishtirok etishi 
lozim.
Atoqli pedagoglar tarbiyani maqsadga muvofiq tashkil etish shart- 
sharoitlaridan  biri  ota-onalarning  savodxonligida,  deb  hisoblagan 
edilar.  Masalan,  Abdulla  Avloniy  o ‘zining  «Turkiy  yohud  Guliston
235

---

axloq»  nomli  asarida  shunday  deydi:  «Tarbiyani  kimlar  qilur? 
Qayerda qilur?» degan savol keladur.  Bu savolga birinchi  uy tarbiyasi, 
bu  ona vazifasidir.  Ikkinchidan  maktab  va  madrasa tarbiyasi.  Bu  ota, 
muallim,  muddaris  va  hukum at  vazifasidur  deb  javob  bersak,  bu 
kishi  deyurki  «qaysi  oilalarni  aytursiz  bilimsiz,  boshi  paxmoq,  q o ‘li 
t o ‘qmoq  onalarmi?  0 ‘zlarida  y o ‘q  tarbiyani  qanday  olib  berurlar», 
der.  Otasiga  nima  dersiz,  desak  «qaysi  ota?  - T o ‘ychi,  uloqchi, 
bazmchi,  d o ‘mbirachi,  karnaychi,  surnaychi,  ilm  qadrini  bilmagan, 
ilm  uchun  bir  pulni  k o ‘zlari  qiymagan,  zamondan  xabarsiz  otalarni 
aytursizmi?  Avval  o ‘zlarini  o ‘qitmak,  tarbiya  qilmoq  lozimdir».
1899-yildayoq oilalar va ayollarni  tarbiyachilik ishiga tayyorlash, 
ularni  tarbiyaning  mezoni  va  metodlari  yuzasidan  o ‘qitish  zarurati 
k o ‘tarilgan edi. Hayotimizning k o ‘rsatishicha, tarbiyaga oid bilimlarni 
targ ‘ib  qilish  orqaligina  oilaviy  tarbiya  bilan  ijtimoiy  tarbiya 
u y g ‘unligini  ta ’minlash  mumkin.  Bu  ishlarni  amalga  oshirishda 
m ahalliy  shart-sharoit,  o ‘lka  materiallari  va  nihoyat,  tarbiyaga  oid 
gazeta  va  jurnallar  va  ularda  bosilgan  tarbiyaga  oid  mavzulardagi 
maqolalardan  unumli  foydalanish  m aqsadga  muvofiqdir.
Demak,  oila  hayotini  tarbiyaviy  jihatdan  to ‘g ‘ri  tashkil  qilish 
uchun  o ‘qituvchilar,  keng  jam oatchilik  pedagogika  fani  orqali 
aholiga  yordam  berish,  ota-onalarga  tarbiyaviy  bilim  berish  tizimini 
ishlab  chiqishlari  lozim.
Pedagogik-olimlar 
tadqiqotlarida 
isbotlanganidek, 
oilaviy 
tarbiyaga 
doir 
ishlar 
quyidagi 
sharoitlarda 
bajarilsa, 
uning 
samaradorligi  yanada  oshadi.
1.  Maktab  o ‘zining  barcha  ta ’sirlari  majmuyini  oilaviy  tarbiya 
jarayoniga  izchil  y o ‘naltira  olsa.
2.  0 ‘quvchilar  jam oasi  oila  bilan  o ‘zaro  hamkorligi  davrida 
o ‘zlarining  yetik-pedagogik  tarbiyaviy  talablarini  t o ‘g ‘ri  tashkil  eta 
olsalar.
236

---

3.  Xalq  ta ’limi  b o ‘limi  va  muassasalar  tashkilotchi  ota-onalarni 
tarbiyaviy jarayonga jalb   eta  olsalar.
4.  0 ‘quvchilar  tomonidan  oilaviy  tarbiyaga  rahbarlik  bolalar 
maktabga  kelmasdan  oldin  boshlansa  va  bu  ish  ularning  barcha 
o bquv  yillarida  davom  ettirilsa.
Hozirgi  kunda  Respublikamizning  shahar  va  qishloqlarida 
tarbiyaga  oid  bilimlarni  targ‘ib  qilishda  quyidagi  shakllardan 
foydalanish  maqsadga  muvofiqdir.  Aholi  uchun  ochilgan  tarbiya 
madaniyatini  targ ‘ib  qiluvchi  xalq  universitetlaridan;  xalq  ta ’limi 
tomonidan  yasli,  b og ‘cha  va  maktablarda  boMgan  ota-onalar 
universitetlaridan.
Jamoatchilik  asosida  ishlovchi  oliy  o ‘quv  yurtlari  qoshida 
ochilgan  ota-onalar  lektoriysi;  seminarlar;  kurslardan;  tarbiyaviy 
huquqiy  bilimlar  maktablaridan;  maktab  yoshidagi  bolalarni  ota- 
onalari  uchun  tarbiyaviy va jiddiy  maslahatnomalaridan;  pedagogika 
va  bolalar  rivojlanishiga  doir  masalalarni  o ‘rganuvchi  to ‘garak!ar  va 
boshqalardan.
Bu  va  shunga  o ‘xshash  ilmiy-ta’limiy  ishlarni,  ruhshunoslar, 
pedagoglar jamiyatlari,  maktab  ota-onalar  q o ‘mitasi,  oilaga  yordam 
beruvchi  kengashlar,  olib  boradi.
Agar  ota-onalarga  um umiy  ta ’lim-tarbiya  berishda  olimlarning 
tavsiyalari,  oilaviy  tarbiyaga  doir  xalq  pedagogikasi  tajribalari, 
shahar,  tuman,  qishloq  mehnat  jam oalari,  shuningdek,  mehnat  va 
urush  faxriylarining  maslahatlari,  uchrashuvlaridagi  tavsiyalariga 
tayanilsa,  ishning  samaradorligi  yanada  oshadi.
Tarbiyaviy 
madaniyatning 
samaradorligini 
oshirishda 
maktablarda  o ‘tkaziladigan  ota-onalar  majlisi  muhim  ahamiyat  kasb 
etadi.  Maktab  o ‘qituvchilari  ota-onalar  majlisiga  puxta  tayyorgarlik 
ko'rishlari  lozim.  Majlisdan  oldin  maktabni,  sinflarni  tartibga  solish 
kerak.  0 ‘quvchilarning chorak, yarim yillik va hokazo ish natijalariga
237

---

b a g 4ishlab  k o ‘rgazma  tashkil  etilsa,  m aqsadga  muvofiq  boMadi. 
Mazmunli  tashkil  etilgan  sin f majlislarida tarbiyaga oid  munozaralar 
b o ‘ladi.  Ota-onalar  majlisiga  m a ’lum  davrdagi  ishlarni  yakunlovchi 
va  o ‘quv-tarbiya  ishlariga  doir  umumiy  masalalar  kiritilishi  lozim.
Ota-onalar  majlisida  ishtirokchilarni  qiziqtira  oladigan  aniq  va 
ravshan  masalalar  q o ‘yilishi  g ‘oyat  darajada  muhimdir.
0 ‘sib  kelayotgan  yosh  avlodni  axloqan  pok,  m a ’naviy  yetuk, 
m ehnatsevar  qilib  tarbiyalash  uchun  barcha  tadbirlardan  unumli 
foydalanish  lozim.