O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

XXV  bob.  SINF  RAHBARI
0 ‘quvchilarga  har  tom onlam a  tarbiya  berishning  negizida  sinf 
rahbarining  olib  boradigan  tarbiyaviy  ishlari  m arkaziy  o ‘rinni 
egallaydi.
Sinfda  tarbiyaviy  ishlarni  y o ‘lga  q o ‘yuvchi,  o ‘quvchilarning 
asosiy  tarbiyachisi  va  murabbiysi  sin f  rahbaridir.  Unga  jam oani 
uyushtirish  va  tarbiyalash  m a s ’uliyati,  sinfdagi  o ‘quv-tarbiyaviy 
ishlariga  javobgarlik  yuklanadi.,  U  tarbiyachi  sifatida  o ‘quvchilarni 
barkamol  shaxs  b o ‘lib,  kamol  topishi  t o ‘g ‘risida,  ularda  aqliy 
teranlik,  jism oniy  baq u w a tlilik ,  ruhiy  tetiklikni  tarkib  toptirish, 
ilmga  e ’tiqod,  bilimdonlik  xislatlarini  tarbiyalash  t o ‘g ‘risida  va 
sinfda  tartib  intizomni  m ustahkamlash  borasida  g ‘a m x o ‘r!ik  qiladi. 
S in f rahbari  bu  ishlarning  barchasini  kuzatuvchi  sifatida  emas,  balki 
rasmiy,  m a ’sul  shaxs  sifatida  bajaradi,  chunki  u  maktab  pedagogik 
jam oasi  oldida o ‘ziga topshirilgan  sinfda g ‘oyaviy-siyosiy,  m a ’naviy
-  axloqiy  ishlarning  ahvoli  uchun,  tarbiyaviy  ishlarning  mazmuni  va 
y o ‘lga  q o ‘yilishi  uchun javobgardir.
"^Sinf  rahbarining  asosiy  vazifasi  o ‘quvchilarga  tarbiya  berish 
va  ularni  d o ‘stona  ja m o a   qilib  jipslashtirishdan  iboratdir.  Albatta, 
o ‘z  sinfidagi  o ‘quv  ishlari,  o ‘quvchilar  bilim  darajasini  oshirish 
masalalari  ham  uning  e ’tiborini jalb   etadi,  am m o  bu  masalalarni  hal 
etishga  u  a w a l o   tarbiyachi  sifatida  y o n d a s h a d j ^
U eng a w a l o  tarbiya berish vositalari  orqali  (o‘quvchilarda o ‘quv 
vazifasiga  nisbatan  ongli  va  m a ’suliyat  bilan  munosabatda  b o ‘lishni 
tarbiyalash,  u  darslarda  o ‘quvchilarning  o ‘zaro  yordamni  y o ‘lga
242

---

q o ‘yish,  ularni  maktab  kun  tartibiga  rioya  qilishga  o ‘rgatish  va  shu 
kabilar)  t a ’lim  berish  sifatini  oshirishda  shu  sinfda  dars  beradigan 
barcha  o ‘qituvchilarga  yordam  beradi.
Odatda,  jam o anin g   tashkilotchisi  va  yetakchisi  sinf  rahbari 
b o ‘ladi.  U  sinfida dars  beradigan  o ‘qituvchilar olib  boradigan  o ‘quv- 
tarbiya  ishlarining  xususiyatlarini  o ‘rganadi,  ulam ing  o ‘quvchilarga 
q o ‘yadigan  talablari  hamda  o ‘quvchilar  bilan  o ‘zaro  aloqalarini 
o ‘rganadi,  ayrim  o ‘quvchilaming  xulq-atvori  ularga  ta ’sir  k o ‘rsatish 
metodlari  haqida  o ‘qituvchilar  bilan  o ‘zaro  fikr  almashib  turadi. 
Uning  muhim  vazifasi  o ‘qituvchilarning  tarbiyaviy  ish  faoliyatlarini 
birlashtirib,  y o ‘naltirib  borishdan  iborat.
•  S in f rahbari maktab pedagogikjam oasi va pedagogik kengashining 
a ’zosidir.  U barcha tashkilotchilik va tarbiyaviy  ishlami  faqat yolg‘iz 
o ‘zi emas, balki maktab direktori va uning o ‘rinbosarlari rahbarligida, 
o ‘z  sinfida  dars  beradigan  boshqa  o ‘qituvchilar  bilan  mustahkam 
hamkorlikda  olib  boradi  va  quyidagilarga  e ’tiborini  qaratadi.
Sinf  rahbarining  asosiy  vazifalari  sirasiga  har  tomonlam a 
barkamol  shaxsni  tarbiyalash,  o ‘quvchilarni  o ‘qishga,  mehnatga 
ongli  m unosabatda  b o ‘lish  ruhida  tarbiyalashj^
-   maktabda,  sinfda  o ‘quvchilarni  ahil  jam o a g a   birlashtirish 
va 
tashabbuskor 
o ‘quvchilarni 
tarbiyalash 
maqsadida 
o ‘quvchilarning  talab  va  qiziqishlari,  ulam ing  sinfdagi  va 
oiladagi  o ‘zaro  munosabatlarini  chuqur  va  har  tomonlam a 
o ‘rganish;
-   o ‘quvchilarni  o ‘zbek  va  boshqa  xalqlarning  madaniy,  tarixiy, 
milliy  a n ’analarini  hisobga  olib,  xalq  pedagogikasi  asosida 
tarbiyalash;
-   o ‘quvchilar  o ‘rtasida  kasbga  y o ‘naltirish  ishlarini  olib  boradi, 
har  bir  o ‘quvchining  qobiliyati  va  qiziqishlarini  diagnostik 
usulda  aniqlash;
243

---

-   o ‘quvchilar dunyoqarashini  fan-texnika yutuqlari,  miliiy  mada- 
niyat  asosi  b o ‘lgan  musiqa  va  raqs,  kino,  teatr,  adabiyot,  xalq 
hunarmandchiligi  kabi  vositalar  orqali  kengaytirish;
-   o ‘quvchilarning  o ‘zlashtirmaslik  sabablarini  aniqlash  va  buni 
bartaraf etish;
-   o ‘quvchilarning  oilasi,  turar  joylari  va  turmush  sharoitlari 
bilan  tanishish;
-   ota-onalar  bilan  muntazam  aloqada  bo‘lish;
-   o ‘q u v c h ila ro ‘zlashtirishini yuqori darajaga k o ‘tarish, intizomni 
mustahkamlash,  ular tomonidan  maktab Nizomi  va  ichki  tartib 
qoidalariga  rioya  qilish  b o ‘yicha  sinf majlislarini  o ‘tkazish;
-   o ‘quvchilarning  badiiy-havaskorlik,  sport,  hunarmandchilik, 
milliy 
merosga 
oid 
t o ‘garaklarga 
faol 
qatnashishlarini 
t a ’minlash  kabilar  kiradi.
S inf rahbari  o ‘z  faoliyatini  boshlar  ekan,  «Sinfdan  va  maktabdan 
tashqari  tarbiyaviy  ishlar  Konsepsiyasi»  (1999-y),  « 0 ‘quvchilarni 
tarbiyalashda  oila,  mahalla,  maktab  hamkorligi  Konsepsiyasi» 
(1999-y)  talablariga  muvofiq  sinfda  ta ’lim-tarbiya  ishlarini  tashkil 
etadi.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  « T a ’lim  muassasalari  sin f  rahbari 
to ‘g ‘risida»gi  N izom da  sin f  rahbari  ishni  o ‘quvchilarning  yosh 
xususiyatlarini  va  umumiy  rivojlanish  darajalarini  hisobga  olgan 
holda  tarbiyaning  quyidagi  y o ‘nalishlari  -   mezonlari  asosida  tashkil 
etishi  k o ‘rsatib  o ‘tilgan:
-   vatan  tushunchasini  o ‘quvchilar  qalbiga  singdirish;
-   milliy,  axloqiy,  madaniy  va  m a ’naviy  tushunchalarni  shakl- 
lantirish;
-   milliy  istiqlol  mafkurasi  va  uni  idrok  etish;
-   iqtisodiy  savodxonlikni  oshirish;
-   ekologik  savodxonlikni  oshirish;
244

---

-   huquqiy  savodxonlikni  oshirish;
-   jism oniy  kamolot;
-   0 ‘zbekiston  bolalar  va  o ‘smirlar  uyushmasi  faoliyati,  asosiy 
mazmuni,  mohiyati  va jam iyatdagi  mavqeyini  targ ‘ib  etish;
-   bolalar va o ‘smirlar uchun chop etiladigan gazeta va jurnallarni 
targ ‘ib  etish;
-   ota-onalar  bilan  hamkorlikda  ishlash,  ota-onalar  Kengashlari 
faoliyatini jonlantirish;
-   o ‘quvchilarning  oilasiga  borib  turish;
-   ota-onalarni  m aktabga  taklif etish;
-   ota-onalar  bilan  yozishm alar  orqali  aloqa  b o g‘lash;
-   ota-onalar  y ig ‘ilishlarini  o ‘tkazish;
-   ota-onalar  uchun  suhbatlar  va  m a ’ruzalar;
-   maslahatlar  va  savol jav o b   kechalari;
-   konferensiyalar,  uchrashuvlar  tashkil  etish;
-   ota-onalarni  pedagogik  adabiyotlar  bilan  tanishtirish;
-   ota-onalar  faollari  bilan  ishlash.
Tarbiyaviy  ish  -   b o ‘lajak  pedagogdan  butun  qobiliyatini 
ishga  solishni,  tinmay  izlanishni  taqozo  etadi.  Bolalar  jamoasini 
uyushtirish,  uni  tarbiyalangan,  uyushgan,  ahil  guruhga  aylantirish, 
o ‘quvchilarning  k o ‘p  qirrali,  ijtimoiy-foydali  faoliyatini  tartibga 
solish  ishlari  pedagogdan  tashkilotchilik  mahoratini  qay  darajada 
egallashiga  b o g 4liq.  U  barcha  tashkilotchilik  va  tarbiyaviy  ishlarni 
yolg‘iz  o ‘zi  emas,  balki  maktab  direktori  va  uning  o ‘rinbosarlari 
rahbarligida,  o ‘z  sinfida  dars  beradigan  boshqa  o ‘qituvchilar  bilan 
mustahkam  hamkorlikda  olib  boradi.  S inf rahbari  ish  rejasini  tuzib 
chiqib,  direktorga  tasdiqlatadi,  o ‘quvchilarga  beriladigan  ta ’lim  va 
tarbiya  birligining  ta ’minlashning  asosiy  y o ‘llarini  belgilab  oladi. 
Direktor  va  uning  o ‘rinbosari  sinf  rahbari  ish  faoliyatini  boshqarib 
turadi,  o ‘quvchilar  tarbiyasi  faqatgina  sinf  rahbariga  taalluqli
245

---

b o ‘lmasdan  maktab  m a ’muriyati  ham  bevosita  o ‘quvchilar  tarbiyasi 
bilan  sh u g ‘ullanadi  va  nazorat  qilib  turadi.  S in f  rahbarining  ish 
jarayoni  tarbiyaning  m aqsad  va  vazifalaridan  kelib  chiqadigan, 
o ‘zaro bir-biri  bilan b o g ‘liq  b o ‘lgan tarbiyaviy tadbirlar y ig ‘indisidan 
iboratdir.  Bu  ish jarayoni  shaxsning  ijobiy xislatlarini  tarkib toptirish 
maqsadida  ular  uchun  maqbul  b o ‘lgan  tarbiyaviy  m anbalam i  tanlab 
olib,  ularga  t a ’sir  etishning  yanada  samarali  vosita  va  metodlarini 
mohirlik  bilan  q o ‘llashni  k o ‘zda  tutadi.  S in f rahbari  olib  boradigan 
asosiy  tarbiyaviy  ishlar  bir  necha  qismdan  iborat  b o ‘lib  ular:
1.  0 ‘quvchilarni  o ‘rganish.
Sinfga rahbarlik qilish, odatda, sin f o ‘quvchilarini alohida-alohida 
o ‘rganishdan  boshlanadi.  S in f  rahbari  o ‘quvchilarni  o ‘rganishda 
quyidagi  ishlarni  bajarishi  kerak:
-   rahbar b o ‘lib tayinlangan sin f o ‘quchilarining shaxsiy hujjatlari 
bilan  tanishish;
-   o ‘zlashtirishi  past  b o ‘lgan  o ‘quvchilarni  aniqlash;
-   tarbiyasi  qiyn  boMgan  o ‘quvchilarni  aniqlash;
-   ota-onasi  bo‘lmagan,  qarindosh  uru g‘larining  q aram o g ‘idagi 
o ‘quvchilami  aniqlash;
-   sin f o ‘quvchilarining  uy  sharoitlari  bilan  tanishish.
Yangi sinfni qabul qilgan o ‘qituvchi  o ‘z sinfidagi o ‘quvchilarning 
uy  sharoitlari  bilan  tanishish  ishlarini  nihoyatda  sinchkovlik  bilan 
o ‘tkazishi  zarur.  Chunki  bu  davr  eng  m a s ’uliyatli  davr  b o ‘lib  sin f 
rahbari  o ‘tkazadigan  tarbiyaviy  t a ’sirini  ham  belgilashi  kerak.  S inf 
rahbari  uy  sharoitlari  bilan  tanishayotganda,  yuqorida  sanab  o ‘tilgan 
asosiy  vazifalami  bajarishni  rejalashtirib  oladi.  Ota-onalar  bilan 
o ‘tkazilgan  suhbat  natijalari  alohida  daftarga  qayd  etiladi.  S in f 
rahbari,  shu  bilan  birga  o ‘quvchiga  yaratilgan  sharoitni  sotsiologik 
tahlil  qilishi  ham  mumkin.
2.  S in f o ‘quvchilari  jam oasini  tashkil  etish  va  tarbiyalash.  S inf 
rahbari  inoq  va  m a ’lum  maqsadni  k o ‘zlagan  jam o a g a   jipslashtirar
246

---

ekan,  o ‘quv tarbiya vazifalarini  muvaffaqiyatli  hal  etish  uchun  zamin 
yaratadi.  U  ayrim  o ‘quvchilarga  va  butun  sinfga  o ‘z  o b ro ‘-e’tibori 
bilangina  emas,  balki  sinf jam oasida  jam o at  fikrini  tarkib  toptirish 
y o ‘li  biian  t a ’sir  etadi.
3.  0 ‘quvchilar bilim  sifatini  oshirish  ham da ularning tartib intizo- 
mini  mustahkamlash.
S inf  rahbari  o ‘quvchilarning  bilim  sifatini  oshirish  to ‘g ;risida 
g ‘a m x o ‘rlik  qiladi.
4.  Darsdan  tashqari  tarbiyaviy  ishlarni  tashkil  etish  va  ularni  o ‘t- 
kazish.
Darslarda,  ta ’lim  berish  jarayonida  beriladigan  tarbiya  darsdan 
tashqari  ishlar  bilan  t o ‘ldiriladi.  Sinfdan  tashqari  tarbiyaviy  ishlar 
sinf rahbaridan  ju d a   k o ‘p  kuch  va  g ‘ayrat  sarflashni  talab  qiladi.  U 
darsda  asosan  o ‘qituvchilik  ishini  bajaradi  sinfga  rahbarlik  vazifasi 
esa  deyarli  darsdan  tashqari  vaqtlarda  bajariladi.
5.  0 ‘zbekiston  bolalar  va  yoshlar  tashkilotlariga  yordam  k o ‘r- 
satish,  ular  bilan  yaqindan  aloqada  b o ‘lish.
Bolalar  va  yoshlarning  tashabbuskor  tashkilotlari  maktabda 
ju d a   muhim  tarbiyaviy  vazifani  ado  etadi.  Ular  butun  pedagogik 
ja m o a   bilan  birgalikda,  sin f rahbari  bilan  hamkorlikda o ‘quvchilarda 
bilimlarga  qiziqishning  va  ijtimoiny  faollikni  tarbiyalashga  yordam 
beradi.
6.  0 ‘quvchilarning  ota-onalari  bilan  olib  boradigan  ishlari.
Har  bir  o ‘qituvchi  o ‘quvchilarning  ota-onalari  bilan  mustahkam 
aloqada  b o ‘ladi.  M aktabning  oila  bilan  yanada  mustahkamlash 
aloqasi  sinf rahbarlari  orqali  amalga  oshiriladi.