O. Yusupova

Quyidagi fikrlarga e‟tibor bering.
Tilning 
sistemaliligi 
olamning,
 
obyektiv 
borliqning 
sistemaliligidan kelib chiqdi.(V.M. Solntsev).

---

58 
Bizni qurshab turgan muhit (bu ham moddiy, ham 
ma`naviy) o`zaro ajralgan alohida-alohida predmet, hodisa, 
jarayonlardan tashkil topgan emas, balki o`zaro bog`langan 
obyektlar yig„indisidan tashkil topgan bo`lib, bir butun, sistem 
tuzilmaning ma`lum bir turidir. (V. G. Afanasyev).
Har qanday til hodisasini o‗rganishda barcha til 
materiallari yig‘indisini hisobga olgan holdagina munosabatda 
bo‗lish zarur, faqat shu yo‗l bilan til hodisalari o‗rtasidagi 
sabab bog‘lanishlarini bilishga o‗tish mumkin. (G.Raul). 
Tizim tilning sinxron holati uchun xarakterli. Tizimning 
barcha a‘zolari tenglikka ega. Struktura deganda tizim 
a‘zolarining munosabat tiplari tushuniladi. Til g‗oyalarni 
ifodalovchi belgilar tizimidir. (F.de Sosyur). 
Tizim o‗zaro munosabatda bo‗lgan elementlardan tashkil 
topgan bir butunlikdir. (A.Bertalanfi) 
Til sathi til sistemasining u bilan bir xilda nomlanuvchi 
birliklarga ega bo‗lgan qismidir. (Yu. Stepanov). 
―Tilga sistema sifatida yondashuv Ferdinand de 
Sossyurdan yoki XX asr boshlaridan amal qila boshladi‖ 
tipidagi gaplarning hammasi soxtadir. Chunki tilga antik 
davrda ham sistema sifatida qaralgan. Sistemani idrok 
etmasdan 
turib 
esa 
o‗rganishga kirishilmaydi. Jahon 
tilshunosligi tarixida tilga sistema sifatida qaramay turib 
amalga amalga oshirilgan birorta tadqiqot yo‗q. Ularning 
hammasida ―Biz tilga sistema sifatida yondashib turib tadqiqot 
olb bordik‖, –degan gap –fikr aytilmagan, xolos. (Yo. Tojiyev)
Paradigma (yun. – misol, namuna). Til birliklari, 
grammatik shakllarning umumiy ma‘nosiga ko‗ra birlashuvchi, 
xususiy ma‘nosiga ko‗ra farqlanuvchi tizimi. Mas, fe‘lning 
shaxs-son paradigmasi; otning kelishik paradigmasi va b. 
(A.Hojiev) 
Sintagma (yun. – birlashgan narsa). Nutqning mazmun va 
ritmo-melodik jihatdan bir butunlikni tashkil etuvchi semantik-
sintaktik birligi. (A.Hojiev) 

---

59 
Til sistemasi deb, til obyektlari joylanishining va tashkil 
qilinishining umumiy prinsiplari tushuniladi. Til strukturasi 
tushunchasi 
sistema 
tuzulishining 
faqat 
bir 
tomonini 
xarakterlaydi, ya‘ni u ―nisbiy, ma‘lumot qolipidir‖. 
(E.Begmatov).