O. X. Xamidov

 
rivojlanishining uchinchi bosqichi
 
nafaqat xarajatlarni sezilarli 
darajada qisqartirish va sayyohlik biznesining raqobatbardoshligini oshirish, balki 
sayyohlik 
mahsulotini 
shakllantirish, 
ilgari 
surish 
va sotish tadbirlarini 
soddalashtirish imkoniga ega texnologiya va innovatsiyalar
 
bo’lishi mumkin. 
Sayyohlik sanoati jarayonlarining texnologik darajasini oshirish, turizmda 
zamonaviy telekommunikatsiya vositalarini tarqatish sohasidagi yirik davlat 
loyihalari ixtisoslashgan kompaniyalar qiziqishini orttiradi, bo’lajak sayyohlik 
biznesi mutaxassislarining ta’lim olish dasturlarini o’zgartirishni talab etadi, milliy 
sayyohlik sanoatining investitsiyani jalb etish qobiliyatini oshirishning asosiy 
yo’nalishlarini belgilaydi. 
Sayyohlik bozorining yana bir rezonansli nuqtasi
 
rejali tarzda potensial
mahsulot bozorlarini aniqlash, raqobatli ustunliklar va milliy sayyohlik 
mahsulotlarining munosib o’rnini shakllantiruvchi, an’anaviy reklama vositalari 
hamda jamoatchilik bilan aloqa o’rnatish yordamida jahon bozorida mamlakatning 
sayyohlik sohasidagi imkoniyatlarini ilgari surish bo’yicha samarali kompleks 
choralarini shakllantirishdan iborat sayyohlik xizmatlarining davlat marketingi
 
bo’lishi mumkin. 
XX 
asr 
oxirida 
kirib 
kelayotgan 
xorijiy 
sayyohlarning 
oqimini 
kengaytirishga qiziquvchi turli davlatlar hukumatlari xalqaro sayyohlik bozorida 
mamlakatning tarixiy, iqtisodiy, ijtimoiy ahvolini emas, balki mamlakatning 
sayyohlik resurslari bilan bog’liq o’ziga xos timsolni (brendni) ilgari surishga 
qaror qildi. “Hayot gashtini Turkiyada his et” deganda hech kim turk ulgurji 
omborlari yoki iflos portlar, Troyadagi qazilmalar yoki turk kurdlarning mushkul 
ahvoli haqida o’ylamaydi (zamonaviy Turkiyaning eng muhim muammolaridan 
biri), lekin, birinchi navbatda, har bir sayyohni kutib turgan serhasham 
mehmonxonalar, juda chiroyli kurortlar, zeriktirmaydigan hordiq va madaniy 
dastur haqida eslaydi.
Shuning uchun davlat darajasida brendlardan foydalanishdan asosiy maqsad 
asosiy sayyohlik resurslari va mamlakatdagi dam oluvchi iste’molchilarni 
kiritishdir. Xalqaro sayyohlik bozoridagi xususiy sayyohlik resurslarini bu tarzda 
ilgari surishning strategik maqsadi sayyohlik resurslariga ega mamlakatning nomi 
bilan avtomatik ravishda bog’liq bo’lish va sayyohlik xizmatlarining barcha 
iste’molchilarining dam olishi uchun imkoniyatlar yaratilishidan iborat. Ya’ni agar 
hozirgi vaqtda Rossiyada xorijliklar tushunchasi bo’yicha bu ayiqlar, aroq va 
jinoyatchilar mamlakati bo’lsa, uning sayyohlik brendi muvaffaqiyatli ilgari 

---

108 
surilgan o’nlab yillardan keyin shunisi oydin bo’ldiki, mamlakatimiz nomi Oltin 
xalqa yoki Sankt-Peterburg shaharlarining go’zalligi, Baykal yuzasi yoki Qora 
dengiz to’lqinlari, daryo bo’ylab kruizlar yoki Kavkazning tog’ chang’i yo’llari 
bilan bog’liq. 
Sayyohlik xizmatlarining o’ziga xos xususiyati va sayyohlik mahsulotlarini 
ilgari surish, mamlakat yoki hududning sayyohlik brendini ommalashtirish 
mehnattalab va uzoq cho’ziladigan tadbir, u savdo belgisining o’zini 
ommalashtirish va parallel ravishda vizual va tovush timsollarini tarqatishdan 
tashqari aynan shu joylarda dam olishning afzalliklarining isbotlanishini talab 
etadi. Masalan, turk kurortlarini reklama qilish nafaqat sayyohlik resurslari va 
mehmonxonalari tasvirlash, balki milliy musiqa bilan birga olib boriladi.
Bu reklama ma’lumotini eslab qolishni kuchaytiradi, uni alohidalashtiradi, 
namoyish etilayotgan go’zallikning chegaradosh Gretsiya yoki Kiprga emas, aynan 
Turkiyaga tegishliligini yana bir bor ko’rsatib turadi. Shubhasiz, Turkiyaning 
hamda har bir mehmonxonaning har qanday reklama materiali sayyohlik 
belgisining yirik tasviri va shiorini eshittirish bilan tugaydi. Reklamadagi bu 
taktika bir vaqtning o’zida potensial sayohatchilarni turk sayyohlik resurslarining 
imkoniyatlaridan xabardor qiladi hamda mamlakatning sayyohlik brendini 
ommalashtiradi. Vaqt o’tishi bilan turk kurortlari reklamasi bu mamlakatning 
yaxshi “aylantirilgan” sayyohlik brendiga joy qoldirgan holda umuman yo’q bo’lib 
ketishi mumkin. 
Davlat yoki hududning sayyohlik brendlari o’z sayyohlik salohiyatini 
oldingi o’ringa surib, nafaqat xalqaro iste’molchilarning ularga munosabatini 
o’zgartiradi, balki brendlarga o’xshash turlar va sayyohlik operatorlarining 
vazifalarini bajaradi, masalan, bozordagi turlarni aniqlash imkoniyati (sayyohlik 
operatorlari qimmat reklama maydonchalarida ba’zi xorijiy kurortlarning qadr-
qimmatini 
tasvirlash 
o’rniga oddiygina sayyohlik belgisi yoki shiorini 
joylashtirishi mumkin), keng reklama qilingan shior yoki savdo belgisining tasviri 
jamoatchilik mulkiga aylanadi, bu esa biror-bir kurotga nisbatan ijobiy fikr 
shakllanishiga munosib hissa qo’shadi. 
Maksimal ravishda samarali bo’lishi uchun mamlakatning sayyohlik brendi 
quyidagicha bo’lishi lozim: 
- oddiy tasvirga ega bo’lishi. Brendni murakkab geometrik shakl yoki 
tasvirlar bilan to’ldirib tashlash maqsadga muvofiq emas. Aksincha, agar brend 
noto’g’ri shakllar yoki siniq chiziqlardan iborat bo’lsa, yutib chiqadi. Savdo 
belgisining bunday geometriyasi qiyinchiliksiz qayta ishlab chiqiladigan bo’ladi, 
uni istalgan reklamani tarqatuvchi vositada (arzon oq-qora gazetadan tortib, 
qimmatbaho rangli jurnalgacha) qo’llash imkonini osonlashtiradi; 
- yorqin, ko’zga ko’rinadigan, alohida bo’lishi; 
- mamlakat yoki hududning milliy ranglari bilan bog’liq ranglardan iborat 
bo’lishi (masalan, Gertike sayyohlik brendida soliq vositalari soliq me’yorlarining 
o’zgarishi, soliqqa tortish bazasi, turli sayyohlik sanoati guruhlariga beriladigan 
soliq bo’yicha imtiyozlar va chegirimlar ifodalangan). 
Byudjet vositalari soliq dastaklaridan farqli o’laroq, sayyohlik faoliyatining 
ayrim turlari yoki sayyohlik industriyasining ayrim korxonalari faoliyatini davlat 

---

109 
tomonidan moliyalashtirilishi va investitsiya kiritilishidan iborat. Amalda davlat 
tomonidan tartibga solinishning byudjetga odi chora-tadbirlari davlat sayyohlik 
buyurtmasida (masalan, ijtimoiy turizmni rag’batlantirish), turizmning ayrim 
turlarining davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanishida (masalan, byudjet mablag’lari 
hisobiga 
reklama 
kampaniyalarini 
tashkil 
qilish), 
sayyohlik 
dasturlarini 
moliyalashtirishda o’z aksini topishi mumkin. 
Sayyohlik bozorini tartibga solishning kredit va mablag’ vositalari hisobga 
olish siyosati va mamlakatning markaziy banki minimal zaxiralari siyosati 
yordamida, shuningdek, pul emissiyasini boshqarish orqali sayyohlik bozori 
mexanizmlariga davlatning ta’sir ko’rsatishidan iborat. 
Nihoyat, sayyohlik bozorini davlat tomonidan tartibga solishning muhim 
usuli boshqa vositalardan farqli o’laroq quyidagilarni amalga oshirish imkonini 
beruvchi strategik rejalashtirish hisoblanadi: 
- muayyan vaqt mobaynida sayyohlik bozorining holati va aholining 
sayohatlarga ijtimoiy tayyorgarlik darajasi haqida tasavvurga ega bo’lish; 
- sayyohlik industriyasi va sayyohlik bozorini rivojlantirishning zamonaviy 
yo’nalishlari istiqbolini belgilash; 
- sayyohlik industriyasi sohasi korxonalari hamda davlat organlari sayyohlik 
bozorini boshqarish sub’ektlari intilishi lozim bo’lgan strategik maqsadlarni 
belgilash; 
- qo’yilgan maqsadlarni uning uchun kerakli resurslar hajmi va tuzilmasi 
bilan bog’lash; 
- strategik vaziflarni hal etish mexanizmiga davlat tomonidan tartibga solish 
dastaklarini kompleks tarzda jalb etilishini ta’minlash.