O. X. Xamidov

7.2. Zamonaviy sayyohlik biznesini avtomatlashtirish va virtuallashtirishning 
asosiy yo’nalishlari 
Global bron qilish va nomerlarni band qilish tizimlari. 
Tarixiy nuqtai 
nazardan aviabiletlarni band qilish va bron qilish kompyuter tizimlari birinchi 
bo’lgan (CRS Computer Reservation Systems). Eng yirik va mashhurlari - 
APPOLO (United Airlines), SABRE (American Airlines), WORLDSPAN (Delta 
Airlines, TWA), AMADEUS (Lufthansa, Iberia, Air France, SAS), GALILEO 

---

84 
(Alitalia, British Airlines, KLM, Austrian Airlines), START (AMADEUS bilan 
bog’liq nemislar ishlanmasi), TRAVISWISS, TRAVICOM, TRAVIAUSTRIA 
(GALILEO ga mos keluvchi tizimlar).
Band qilish tizimlarining muntazam rivojlanishi va takomillashuvi global 
taqsimot tizimlarining (GDS Global Distribution Systems) yaratilishiga olib keldi. 
Aviakompaniyalarning joylarni band qilishdagi elektron xizmatlarni ta’minlashdan 
tashqari bu tizimlar mehmonxonalarda joylarni band qilish, kruiz va turlarni bron 
qilish, avtomobillarni ijaraga olish, valyuta almashinuvi, ko’ngilochar va sport 
dasturlari uchun biletlarga buyurtma berish va shu kabi imkoniyatlarni o’z ichiga 
oladi. 
G’arbiy firmalar amaliyotida bu tizimlar tabiiy ravishda sayyohlik 
ma’lumotini shakllantirish va qayta ishlash texnologik jarayoniga kiritilgan, kredit 
kartalari mexanizmi orqali sayyohlarni bron qilishdagi moliyaviy javobgarlik 
ta’minlanadi. Band qilish tizimi bozorining 90% dan ortig’i global taqsimot 
tizimlarining “oltin to’rtligiga” tegishli GDS: AMADEUS, GALILEO, SABRE va 
WORLDSPAN. 
O’z globalliliga qaramay, har bir GTT (global taqsimot tizimi) o’z taqsimot 
hududiga ega: AMADEUS uchun bu avvalo Evropa. SABRE va WORLDSPAN 
uchun Amerika. GALILEO uchun Evropa va AQSh. Jahondagi 400 ming 
sayyohlik firmalari, shuningdek, 400 yaqini Rossiyada, ushbu tizim terminallariga 
ega. 
Global taqsimot tizimlari Rossiya bozoriga ham kirib kelgan. Turli GTTga 
ega yirik mahalliy kompaniyalarning ko’p yillik tajribasiga ko’ra, , o’rta hajmdagi 
mehmonxona uchun elektron tizim orqali savdolar har oyda tunash uchun 
qo’shimcha o’nlab-yuzlab arizalar olish imkonini beradi. Rossiyadagi G’arb 
mamlakatlaridan keluvchi sayyohlarni qabul qiluvchi yirik sayyohlik operatorlari 
va mehmonxonalar uchun “oltin to’rtlik”ning barcha tizimlarida o’zini ko’rsatish 
zarurati paydo bo’ldi. Ichki turizmga yo’naltirilgan mehmonxonalar uchun 
SAHARA band qilish tizimiga chiqish afzalroqdir. U sobiq SSRI hududida keng 
tarqalgan GABRIEL aviatashuvlarni bron qilish tizimiga mosdir. 
Hozirgi kunda xorijiy mehmonxonalar zanjiriga kirmagan Moskva va Sankt-
Peterburgdagi 100 ga yaqin mehmonxona GTT bilan faol ish olib bormoqda. 
Asosan, bu ish mehmonxonadagi nomerlarni nafaqat global band qilish tizimi, 
balki korporativ mijozlar va shaxsiy agentlik tarmog’i orqali sotuvchi yirik 
sayyohlik operatorlari («Akademservis», «Inturist», «Soleans», «Inturtrans» va 
boshqa bir nechta) yordamida amalga oshirilmoqda. Ular GTT tizimida 
mehmonxonalar uchun faol marketingni olib bormoqda (joylashtiriladigan 
ma’lumotning samaraliligini baholash, raqobatchi-mehmonxonalarning tarif 
siyosatini tahlil qilish, “o’z” mehmonxonalarida bron qiluvchi sayyohlik agentlari 
uchun maxsus reklama kampaniyalari, rag’batlantiruvchi dasturlar). Rossiya 
sayyohlik firmalari, joylashtiruv ob’ektlari, ayrim hollarda korporativ va shaxsiy 
mijozlar yuqorida sanab o’tilganlardan tashqari Gemini Axess, Abacus Fantasia, 
TravelSelect va boshqa bron qilish tizimlaridan foydalanadi.