O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Download 13,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet229/243
Sana07.07.2021
Hajmi13,57 Mb.
#112049
1   ...   225   226   227   228   229   230   231   232   ...   243
Bog'liq
Normal fiziologiya (O.Alyaviya va b.) (1)

Shartli  tormozlanishni fiziologik  mexanizmi
Shartli tormozlanish nerv hujayralarining faol  faoliyati tufayli yuzaga keladi. 
Neyroniar ayniqsa o ‘xshash  qo‘zg‘aluvchilami  farqlaganda murakkab  faoliyatni 
amalga oshiradi. Shartli tormozlanish charchash jarayoni bilan bog'Iiq emas. Agar 
neyroniar faoliyatini turli narkotik moddalar bilan susaytirilsa, shartli tormozlanish 
turlari  ham  kuchayishi  kuzatilishi  kerak  edi.  A slida  esa  teskarisi  yuzaga  keladi. 
p o ‘stloq hujayralari susaysa tormozlanish yo‘qoladi.  Tormozlanish jarayoni  faol 
jarayonligini shundan ko‘rish mumkinki, miya hujayrlari boshqa faoliyat bilan band 
qilinsa, tormozlanish y o ‘qqa chiqadi. Agar torm ozlanish charchash boMganda, har 
bir  yangi  harakat  charchashni  kuchaytirgan  b o ‘lar  edi.  Shunday  qilib  shartli 
tormozlanish  faol jarayon hisoblanib organizmni  o 'zg arib  turuvchi tashqi  muhit 
sharoitlariga uzluksizmoslashuvini ta’minlaydi. Shartli tormozlanish nerv tizimining 
qaysi  boMimida  yuzaga  keladi?  Yot  ta ’sirlagichni  takror  va  takror  qo'llanishi 
natijasida ishda mo'ljallovchi shartli refleks so‘nadi.
Bu tormozlanish hosil qilinganligi uchun ichki hisoblanadi. Bosh miya yarim 
sharlari po‘stlog‘i olib tashlangan  itda shu ta jrib a qilinsa, moMjallovchi shartli 
refleks so‘nmaydi. B u tajrib ad an k o ‘rinibturibdiki, shartli tormozlanish jarayoni 
m iyaning  yuqori  b o iim la ri  orqali  am alga  o sh ad i.  Bosh  miya  yarim  sharlar 
p o ‘s tlo g ‘i  m u rak k a b   tu z ilish g a   eg a.  S h a r tli  r e f le k s   p o ‘stlo q d a   s h a r tli 
q o ‘zg‘aluvchi markazi bilan shartsiz q o ‘zg‘aluvchi m arkazi orasida vaqtinchalik 
bog'lanish hosil boMishi hisobiga yuzaga keladi.  Shartli refleks yoyining qaysi 
qism ida shartli  torm ozlanish  hosil b o ‘ladi?  0 ‘tkazilgan  tajribalardan olingan 
m a ’lumotlarga  k o ‘ra  shartli  torm ozlanish  ja ra y o n i  refleks  yoyining  q aerida 
joylashishi haqida turli xil fikrlar yuzaga keldi.
Rasmda ko‘rsatilgandek shartli tormozlanish jarayoni shartli qo‘zg‘atuvchining 
p o ‘stioqdagi markazida (a); shartsiz qo‘zg‘atuvchining po‘stloqdagi markazida (b); 
v a q tin c h a lik   b o g 'la n is h   tu z ilm a la rid a   ( d ) ;  h a m   s h a rtli  ham   s h a r ts iz  
q o ‘z g ‘a tu v c h ila rn in g   m a rk a z la rid a   ( e ) ;  v a   n ih o y a t  sh a rtli  r e f le k s  
mustahkamlanmaganda biologik manfty reaksiya yuzaga kelib po‘stloqdagi shartsiz 
qo‘zg‘aluvchi markazini tcrmozlaydi (f).
Shartli tormozlanish miyaning umumiy elektr holatida ham namoyon b o ‘ladi.
359
www.ziyouz.com kutubxonasi


Shartli  tormozlanish  beta  ritmni  mutlaqo yo‘qotib  alfa ritmni  keskin  susaytirib, 
uning  am plitudasini  sezilarli  orttiradi,  y a’ni  shartli  tormozlanish  vaqtida  past 
chastotali yuqori am plitudali ritmlar ko‘payadi.

5
1
 
j
t o


1
f O -


s
d
 
92-r«m . Shartli tormozlanish jarayonining
joylashishi.
I -shartliqo ':g'aluvchiningpo‘stloqdagimarkazi; 
2 -  vaqtinchalik bog ‘lanish;


3-sharlsiz qo ‘zg ‘aluvchiningpo ‘stloqdagi markazi;
4 -  biologik salbiy reaksiya.
J
£
V aqtinchalik  b o g ‘!anishning  hosil  boMishi  p o ‘stloqning  qo‘zg‘aluvchi  va 
tormozlanuvchi neyronlam ing faoliyati tufayli amalga oshadi. Shartli tormozlanish 
jarayonida ham p o ‘stloqning qo‘zg‘aluvchi va tormozlanuvchi neyronlari ishtirok 
etadi. Shartli tormozlanish rivojlanayotgan vaqtda qo‘zg‘alish bilan javob beruvchi 
neyronlam ing  fa o llig i  susayishi,  torm ozlanishi  b ilan  ja v o b   beruvchi  nerv 
hujayralarining faoliyati ortganligi aniqlangan.
Shunday qilib shartli tormozlanish jarayoni faol jarayon hisoblanib, uni amalga 
oshirishda po‘stloq neyronlarining faoliyati tegishli  maqsadni amalga oshirishga 
yo‘naltiradi.
Ichki tormozlanishni o ‘rganishga yo‘naltirilgan ishlar ko‘p boMishiga qaramay, 
uning mexanizmini tushuntirishda juda ko‘p muammolar mavjud.
Oliy nerv faoliyati tip la ri. Nerv jarayonlarining (quzg‘alish va tormozlanish) 
kuchi,  m uvozanati  va  harakatchanligi  shaxsning  oliy  nerv  faoliyati  tiplarga 
bolinishiga asos bo ‘lgan. Oliy nerv faoliyati tipi organizm va muhit munosabatini 
aks ettiruvchi nerv tizim ining tug‘ma va orttirilgan hossalari majmuyidir.
l.P. Pavlov nervjarayonlari hossalariga qarab hayvonlami ma’lum guruhlarga 
b o ‘lgan va bu bo ‘lish G ippokrat tomonidan kashf qilingan odamlaming oliy nerv 
faoliyati tiplari (temperamentlari) ga mos keladi.
Nerv jarayonlari  kuchiga qarab 

Download 13,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   225   226   227   228   229   230   231   232   ...   243




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish