oshirilishini taqozo etadigan tarzd a ongning yo‘naltirilganligi va bir narsaga
qaratilganligidir.
Y o ‘naltirilgin subyektning ehtiyojlari uning faoliyati maqsadlari va vazifalariga
m os keladigan obyektlaming tanlanganligida, ixtiyoriy va ixtiyorsiz tanlashda,
ajratishda namoyon bo'ladi. D iqqat e ’tiboming bir xi! obyektlarda to ‘planganligi
(konsentratsiyalanishi) ayni paytda barchabegona narsalardan chalg‘ishni, boshqa
obyektlam ing vaqtincha inkor etilishini taqozo qiladi. Shu tufayli in’ikos aniq-
ravshan b o ‘la boradi, tasavvurlar va o ‘y flkrlar faoliyat tugallanmagunga qadar,
undan ko ‘zlangan maqsadga erishilmaguncha ongda saqlanib qoladi. Shu yo‘sinda
faoliyatningnazorat qilib va boshqarib borilishi ta’minlanadi.
Diqqat sezgi, xotira, tafakkur va harakat jarayonlarida namoyon boMishi mumkin.
Shu sababli diqqatni biror narsaga qaratish obyektiga (idrok etiladigan buyum,
xotira, tafakkur, harakat tasavvurlari) bogMiq holda diqqat namoyon boMishining
q u y id a g i:
sensor (perseptid), a q liy harakatlantiruvchi
sh ak llarin i ajratib
ko'rsatadilar.
D iqqat bamisoli bilish (idrok, xotira va tafakkur) jarayonlari orasida namoyon
boMib, ular samaradorligining oshishiga yordam beradi. Jumladan, idrokninganiq-
ravshanligi va to ‘!aqonligi d iq q atg a bogMiq, diqqatning susayishi perseptiv
jarayonlam ing birmuncha d arajada buzilishiga va shakllanayotgan siymoning
o ‘zgarib ketishiga oiib borishi mumkin.
Hosil b o ‘lish xususiyatiga am al qilish usullariga ko‘ra diqqatning ikkita asosiy
turi-ixtiyorsiz
va
ixtiyoriy
turlari mavjud. Ixtiyorsiz diqqat kishining anglashilgan
niyatlari va maqsadlaridan mustasno hosil bo‘ladi va qoMlab-quwatlanadi. Ixtiyoriy
diqqat ongli ravishda boshqariladigan va tartibga solinadigan e ’tibordir. Ixtiyoriy
diqqat ixtiyorsiz diqqat zamirida hosil bo‘ladi.
Ixtiyorsiz diqqatda bevosita qiziqishning ahamiyati benihoya kattadir. Nimaiki
qiziqarli, maroqli hissiyotga boy, zavqli boMsa, diqqatning uzoq vaqt mobaynida
to ‘p lan ib turishini taqozo q ilad i. Ixtiyorsiz diqqat subyektning anglashilgan
niyatlaridan mustasno tarzda, uning biron bir irodaviy urinishlarisiz ro‘y beradi.
Ixtiyoriy diqqat diqqatning oliy turi sifatida mehnat jarayonida tarkib topgandir.
Ixtiyoriy diqqat agar kishi faoliyati jarayonida o‘z oldiga ma’lum bir vazife qo‘ygan
va harakat dasturini ongli tarzda ishlab chiqqan bo'lsayuz beradi. Uning diqqatini
jalb etadigan obyektlaming alohida ajratib ko‘rsatilishi ana shu hol bilan bogllanadi.
D iqqat ancha yangi, qiziqarli, m aroqli bo‘lgan narsalarga qaratilmasdan, aksincha
faoliyatning maqsadi bilan bogMiq holatlar, uni amalga oshirish uchun muhim va
z a ru r b o ‘lgan narsalarga ja lb etilgan sharoitlarda ko‘pincha irodaviy kuch-
g ‘ayratlam i ishga solish talab qilinadi.
D iqqatni boshqarishda m iya o ‘zagining retikulyar form atsiyasi, talamik,
subtalam ik va gipotalamik yadrolar ishtirok etadilar. Bosh miya p o ‘stlog‘ining
assotsiativ sohalari diqqat-e’tibom i boshqarishdagi markaziy zvenodir.
X otira-m arkaziy nerv tizim ining asosiy xossalaridan biri boMib, voqelikning
esd a o iib qolinishi, esda saqlanishi va esga tushirilishidir. M N S ga tushgan
axborotni esda oiib qolish ikki xil:
Do'stlaringiz bilan baham: