O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Glukoza reabsorbsiyasi.
  Odam larda  har  daqiqada kanallchalarga  990  mmol 
glukoza o ‘tadi, undan 989,8 mmol qismi buyraklarda reabsorbsiyalanib ketadi, ya'ni 
siydikda  deyarli  glukoza  bo‘lm aydi.  G lukoza  reabsorbsiyasi  konsentratsion 
kattalikka qarshi  o'tadi. Glukoza proksim al  kanalcha bo‘shlig‘idan  hujayralarga 
o ‘tishi maxsus tashuvchilar yordamida am alga oshiriladi, tashuvchi  b ir vaqtning 
o‘zida N a+ni  ham biriktirib oladi.  Bu hosil b o ‘lgan kompleks hujayra ichiga o ‘ta 
olish xossasiga ega bo‘lib qoladi.  H ujayra ichida bu kompleks b o ‘linadi, natijada 
hujayra  ichida glukozani  miqdori  ortadi,  so‘ngra  glukoza hujayraaro b o ‘shliqqa 
o ‘tadi,  undan  esa qonga o‘tadi.
Qondagi glukozaning miqdori 5 dan  10 mmol/1 dan ortib ketsa, u siydik bilan 
ajralib chiqa bashlaydi.  Buning sababi  shundaki  proksimal kanalchalar lyuminal 
membranasidagi  tashuvchilar  m iqdori  chegaralangan  b o ia d i.  Tashuvchilam ing 
barchasi glukoza bilan birikib olgandan so ‘ng, qayta so‘rila olmay qoladi. Ortiqcbasi 
siydik bilan chiqaribyuboriladi.
Glukozaning maksimal  reabsarbsiya  (Tm c)  miqdorini  aniqiash  uchun  qonga 
glukoza  yuboriladi  va  uning  q o n d ag i  konsentaratsiyasini  siydikdan  paydo 
bo'ladigan darajasiga oshiriladi. Glukozaning maksimal tashilishi (T  mc)ni aniqiash 
uchun  flltratga o ‘tgan glukoza m iqdoridan (koptokchalardagi filtrat m iqdori Cin 
bilan plazmadagi glukoza konsentratsiyasi R0 ko'paytmasi) siydik bilan ajralayotgan 
(Uc-siydikdagi  glukoza konsentratsiyasi,  V -  ajralgan siydik hajmi k o ‘paytmasi) 
glukoza ayirib yuboriladi:
T m = C i n P f. - U - Y
o 
o 
o
A m in o kislo ta la r  rea b so rb siya si
  ham   n a triy   ta s h ilis h ig a   b o g 'liq . 
K optokchalardan  kanalchalarga  o ‘tg a n   o q sil  va  am in o k islo talam in g   90%  
kanalchalarining proksimal qismida reabsorbsiyalanadi. Bu jarayon ikkilamchi aktiv 
tashish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Turli guruh neytral, ikki asosli, dikarboksilli 
aminokislota va iminokislotalar reabsorbsiyasini to'rtdan ortiq aktiv tashish tizimlari 
ta’minlaydi:
Oqsil  reabsorbsiyasi.
  Normal  h olatda  oz  m iqdorda  oqsil  birlam chi  siydik
313
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tarkibida  b o ‘Iadi  va  u  proksima!  kanalchalarda  qayta  so‘ril¡b  ketadí.  Oqsillar 
reabsorbsiyasi pinotsitez yo‘li bilan am alga oshiriladi. Kana Ichalar epitel iysi oqsilni 
adsorbsiyalab oladi, so‘ngra m em brana sitoplazmasiga botadi va pinotsitoz vokuoli 
hosil b o ‘ladi. Vakuollarbazal m em brana tom onsiljiydivayuqori lizosomalar bilan 
qo‘shiladi. Lizosomalar yuqori proteolitik aktivükkaega. Oqsillar lizosomalar bilan 
b irik ib   am inokislotalargacha  parchalanadi.  Barcha  am inokislotalar  gidrolizga 
uchramaydilar. Qolganlari q o n g ao ‘zgarmagan hoIdao‘tadi. B ujarayon aktiv bo'lib 
enargiya sarfi  bilan kechadi.  Bir kecha kunduzda siydik bilan 2 0 -7 5 m g  dan ko‘p 
b o ‘lm agan  oqsil  chiqib  ketadi.  Siydikda  oqsilni paydo bo‘lishi  proteinuriya deb 
ataladi.  Buyrakning qator hastaliklarida proteinuriya kuzatiladi. Ayrim fíziologik 
holatlarda, masalan, ogMrjismoniy ishdan so‘ng ham proteinuriya kuzatilishi mumkin.
Mochevina reabsorbsiyasi.
  N efroning proksimal qismida passiv tashish yo"i¡ 
bilan  mochevinaning m a’lum  qism i  qayta  so‘riladi.  Qolgan  qismi  esa  yig'uvchi 
naychalarga borib u yerda ADG ta ’sirida qayta so‘ríladi. ADG ta ’sirida yig‘uvchi 
n a y c h a la rd a   suv  reabsorbsiyasi  kuchayishi  natijasida  b irlam chi  siydikdagi 
m ochevina  konsentratsiyasi  ortadi.  ADG  kanalchalar o ‘tkazuvchanIigÍni  oshirib 
m ochevina  buyrakni  m ag‘iz  m oddasiga  o ‘tadi  va  u  yerdagi  osm otik  bosimni 
oshiradi.  Hujayralar  aro  suyuqlikda  m iqdori  ortgan  mochevina  konsentratsion 
kattalik b o ‘yicha genle qovuzlog‘ig a o ‘tadidistol kanalga va yig‘uvchi naychalarga 
boradi. S h u y o ‘l bilan mochevina buyrak ichi aynishi sodir boMadi. Ko‘p suv iste’mol 
qilganda yoki  siydik ajralishi  kuchayganda,  suv  reabsorbsiyasi  ozayadi  natijada 
siydik bilan mochevina chiqishi kuchayadi.