O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

e°-
j s
46-rasHb Sun’iy y o i bilan 
sovutilgan normal mushuk 
jg
(uzluksiz chiziq) va 
desimpatizatsiya qilingan 
S?.
mushuk (uzuq-uzuq 
^
chiziq)ning gavda harorati 
(U.Kennondan)
Gipotalamus funksiyalari.
Gipotalamus (do‘mboq osti) talamusdan 
pastroqda b o iib , 32 ju ft yadroning y ig in d isid a n iborat, bu yadrolami 
oldingi, o‘rta va orqadagi guruhlar degan uch guruhga ajratish mumkin. 
Gipotalamus yadrolari nerv tolalari orqali talamusga, limbik tizimiga 
(bodom sim on yadro, gippokam p, gum baz pushtasiga), shuningdek,, 
p a stro q d a g i tu z ilm a la rg a , ju m la d a n m iy a o ‘za n m in g re tik u ly a r 
formatsiyasiga b o giangan. Gipo-talamus bilan gipofiz o ‘rtasida keng 
n erv va to m ir b o g ia n is h la r i bor, shu tu fa y li k o ‘p g in a a ’z o la r 
fu n k siy a sin in g n erv va g o rm o n al re g u ly a tsiy a si in teg rallan ad i. 
G ipotalam us va gipofizning k o ‘pincha yagona 
gipotalam us-gipofiz
tizimi
deb birlashtiri 1 ishiga ham sabab shu. Gipotalamus yadrolari m o i-
k o i qon olib turadi; gipotalamus ka-pillyar shahobchasining tarmoqlari 
m arkaziy nerv tizimining boshqa boiim laridagi kapillyarlarga nisbatan 
bir necha m arta ortiq. Gipo-talamus kapiilyariarining xususiyatlaridan 
biri shuki, ular marka-ziy nerv tizimining boshqa kapillyarlariga nisbatan 
k o ‘proq qon oik aza d i. Gemato-ensefalik barer orqali m iyaning boshqa 
qismlariga kirolmaydigan, ba’zi yirikmolekulali birikmalar gipotalamusning 
ner\' hujayralariga ta ’sir eta olishi shunga b o g iiq .
Gipotalamus yadrolariga ta ’sir etish va ularni yem irish tajribalariga 
asoslanib, yurak-tom ir tizimiga, hazm a’zolariga, termoregulyatsiyaga., 
suv-tuz, uglevod, yog‘ va oqsillar almashinuviga, siydik ajralishiga, ichki 
sekresiya bezlarining funksiyalariga gipotalamus yadrolarining ta ’sir 
etishi aniqlangan.
Gipotalamu sga ta ’sir etilganda kuzatiladigan effektlar qisman retikulyar 
formatsiya bilan simpatik va parasimpatik tizim lam ing markazlari bilan 
bogianganligiga, qisman esa organizmning k o ‘p funksiyalariga boshqa
\
•s»..
8 » ^
s& 
6d 
90 
128 mm

---

ichki sekresiya bezlari orqali yoki bevosita t a ’sir etuvchi gipofiz 
gormonlarining ko'proq ishlanib chiqishiga aloqador. Shunday qilib,, 
gipotalam us ta ’sirlanganda m urakkab reaksiyalar kelib chiqadi, bu 
reaksiyalarning nerv kom ponentiga gormonai kom ponent qo'shiladi.
G ipotalam usning b a ’zi yadrolari ularga talam usdan va m iyaning 
boshqa b o iim larid an nerv impulslari kelishi natijasida, shuningdek, 
gipotalamusning b a’zi hujayralari fizik-kimyoviy ta ’sirlarga sayianma 
sezuvchan b o ‘lganligi tufayli qo‘zg‘aladi. Gipotalamusda ichki muhit 
osmotik bosimining ©‘zgarishiga yuksak darajada sezuvchan hujayralar
-
osmoreseptorlar
va qon haroratining kamayishiga emas, balki ortishiga 
sezuvchan hujayralar —
termoreseptorlar
bor.
Gipotalam usning orqadagi yadrolari
ta ’sirlanganda, qorachiqlar 
va k o ‘z y o rig i kengayadi, yurak urishi tezlashadi, tom irlar torayadi va 
arterial bosim k o ‘tariladi, m e’da va ichaklam ing m otor funksiyasi 
tormozlanadi, qonda adrenalin va noradrenalin ko‘payadi, glyukoza qon- 
sentratsiyasi esa oshadi. Bu hodisalar simpatik nervlar qirqib qo‘yilgach 
yo‘qoladi. Gipotalamusning orqadagi yadrolarida simpatik nerv tizimining 
oliy markazlari borligi shundan anglashiladi.
Gipotalamusning oldingi yadrolari
ta ’sirlanganda qorachiqlar va 
k o ‘z yoriqlari torayadi, yurak urishi siyraklanadi, arteriyalar tonusi 
pasayadi va arterial bosim kamayadi, m e’da bezlarining sekresiyasi, m e’da 
va ichaklam ing m otor faoliyati kuchayadi, insulin k o ‘proq ishla-nib 
chiqadi, shuning natijasida qondagi glyukoza kamayadi, siydik ajraladi 
va defekatsiya ro ‘y beradi. Yuqorida aytilgan hodisalam ing hammasi 
gipotalamusning oldingi yadrolarida parasimpatik nerv tizimining oliy 
markazlari borligiga aloqador.
G ip o talam u sn in g o ‘rta y ad ro la ri —