toki bilan ta ’sir etilganda b a ’zan, gavda harorati k o ia rilib , ha deganda
tushmaydi.
Gipotalam us yadrolariga elektr toki bilan ta ’sir etish murakkab
gormonal o ‘zgarishlarga sabab b o ia d i. N atijada gipofizning oldingi
b o ia g id a n adrenokortikotrop, tireotrop
v a gonadotrop gorm onlar,
shuningdek, g ipofizning orqadagi b o ia g id a n gorm o n lar chiqishi
kuchayadi. G ipofizning oldingi b o ia g id a n gorm onlar chiqishiga
gipotalam usni qaytar aloqa tarzidagi ta ’siri qondagi shu va boshqa
gormonlar miqdori bilan idora etiladi. Buni halqasimon o ‘zaro ta ’siming
quyidagi m isolida k o ‘rsatish mumkin. Gipotalamusga ta ’sir
etilganda
gonadotrop gormon ko ‘proq ishlanib chiqadi, natijada jinsiy bezlam ing
ichki sekresiyasi kuchayadi. Jinsiy gormonlar konsentratsiyasi oshganda
esa gipotalam usning gonadotrop gorm on chiqishini q o ‘z g ‘aydigan
yadrosi tormozlanadi. U rg‘ochi quyonning kulrang do‘m bog‘iga estro
gen kristali k iritilsa, g ipotalam us gonadotrop gorm on chiqishini
q o ‘z g ‘amay. E rk ak itla r g ip o tala m u sin in g k u lran g d o ‘m b o g ‘iga
te sto ste ro n k rista li k iritilsa , g ip o fiz g o n ad o tro p
g o rm o n ish lab
chiqarmaydi, natijada moyaklar atrofiyalanadi. Gipotalamusning jinsiy
gormonlarga nisbatan maxsus sezuvchanligi shu bilan isbot etiladiki,
gipotalam usga gorm onlar kiritilganda ro ‘y beradigan o ‘zgarishlar
miyaning boshqa qismlariga gormonlar kiritilganda ro‘y bermaydi.
Gipofizning orqadagi boiagidan gormonlar chiqishini gipotalamusning
ta’siri ham qaytar a’loqa tarzida qonning osmotik bosimi bilan boshqariladi.
Gipotalamusning oldingi yadrolari yemirilganda buyraklar ko‘proq siydik
chiqaradi, bu yadrolar ta ’sirlanganda esa antidiuretik gormon ko‘proq
chiqishi sababli diurez keskin darajada kamayadi.
Gipotalamusning turli qismlari ta ’sirlanganda ro ‘y beruvchi javob
reaksiyalarining xususiyati shuki, ularda gavdaning k o ‘pgina a ’zolari
ishtirok etadi.
Bu reaksiyalar kompleks, integrallangan reaksiyalardir.
Gipotalamus yadrolari umumiy, xulq-atvor reaksiya-larm ing aksarisida
qatnashadi. Gipotalamus talamusdan, oqim tir yadrodan va retikulyar
forn iatsiy ad an im p u lslar olib, o vqatga m u n o sab at
re a k siy alarid a
qatnashadi. G ipotalam us yadrolaridan biri — ventrom edial yadro
ta ’sirlanganda hayvon allaqachonlardan beri berilmay qo'ygan tansiq
ovqatdan ham voz kechadi, shu yadro yem irilganda esa ovqatni k o ‘proq
y e y d i. G ip o ta la m u sn in g ik k in c h i -— p a ra v e n trik u ly a r y a d ro si
t a ’sirlanganda
chanqov paydo b o i i b , suvga ehtiyoj oshib ketadi.
Gipo-talamus jinsiy refleksda va agressiv-himoyalanish reaksiyalarida
ham qatnashadi. M ushuk gipotalam usining ventrom edial yadrosiga
190
nuqtasimon ta ’sir etilsa, agressiv refleks ro ‘y-rost yuzaga chiqadi, bu
soxta g ‘azab reaksiyasi deb ataladi.
S h u n d ay q ilib , g ip o ta la m u s sim p a tik va p a ra s im p a tik nerv
s iste m a la rin in g fu n k siy a la rin i v a z n d o k rin b e z la rn in g se k re to r
funksiyalarini boshqarib, organizmdagi barcha murakkab reaksiyalarining
v eg etativ kom pooentini ta ’m inlaydi. G ipotalam us faoliyatini o ‘z
navbatida markaziy nerv tizim ining oliy b o iim la ri — p o ‘stloq ostidagi
yadrolar, miyacha va katta yarim sharlar po‘stlog‘i nazorat qilib turadi,
ularga gipotalamus bevosita nerv
y o ila ri orqali ham, m iya o ‘zanining
retikulyar formatsiyasi orqali ham bogiangan.
Do'stlaringiz bilan baham: