O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y



Download 12,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/242
Sana27.03.2023
Hajmi12,47 Mb.
#922030
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   242
Bog'liq
9df1158b73cf75933e31ab985e68c3b5 NORMAL FIZIOLOGIYA

Talamusning assotsiativ
yadrolari uning asosan oldingi qism ida 
b o iib , talamusning k o ‘chiruvchi yadrolaridan impulslar oladi va ulam i 
m iya p o ‘stlo g ‘ining asso tsiativ so h alarig a o ‘tk azadi. A ssotsiativ 
yadrolarga lateral yadrolar, m ediodorsal va yostiqsim on (pulvinar) 
yadrolar kiradi. Talamusning assotsiativ yadrolari, shuningdek, (yanada 
k o ‘proq) katta yarim sharlar p o ‘stlog‘idagi assotsiativ sohalar filoginez 
jarayonida kattalashib boradi. Odam talamusidagi assotsiativ yadrolar 
ayniqsa yaxshi rivojlangan.
T alam usning lateral yadrolari im pulslarni k atta yarim sharlar 
p o ‘stlog‘ining tepa sohasiga o ‘tkazadi. Yostiqsimon yadroning lateral 
qismi ensa bo‘lagidagi k o ‘ruv assotsiativ zonasiga, pulvinar-ning m e­
dial qismi esa katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining chakka bo‘lagidagi 
eshituv assotsiativ zonasiga impuls o‘tkazadi.
M ed io d o rsal y adro k a tta y arim sh a rla r p e sh o n a b o ‘la g in in g
p o ‘stlog‘iga, limbik sistemaga, shuningdek, gipotalamusga bog'liq.
Yarim sharlar p o ‘stlo g ‘ining assotsiativ zonaliri bilan talam us 
yadrolari o ‘rtasida, shuningdek, katta yarim sharlar po ‘stlog‘ining sen­
sor zonalari bilan ko‘chiruvchi yadrolar o ‘rtasida qaytar aloqalar bor
miya po‘stlog‘iga o‘tkaziladigan va undan olinadigan impulslar shu qaytar 
aloqalar orqali doira b o ‘ylab o ‘zaro ta ’sir etishi mumkin.
T a la m u sn in g n o s p e s ifik y a d ro la ri.
T a lam u sn in g n o s p e s ifik
yadrolariga b a ’zi fiziologlar retikulyar formatsiyaning diensefalik qismi 
deb qarashadi. Am m o talam usning nospesifik yadrolari m orfologik 
s tru k tu ra s i v a fu n k s iy a s ig a k o ‘ra m iy a o ‘z a n in in g re tik u ly a r 
formatsiyasidan farq qiladi. G.Jasper elektrofiziologik eksperimentlarga 
asoslanib talamusning nospesifik sistemasi yarim sharlar po‘stlog‘ining 
tez va qisqa muddatli faollashishida qatnashadi, degan xulosaga keldi. 
M iya o ‘zanining retikulyar formatsiyasi esa sust va uzoq faollashishni 
vujudga keltiradi.
0 ‘rta miyaning retikulyar formatsiyasi butun miya p o ‘stlog‘ining 
tonusini saqlab turadi, m iya p o ‘stlog‘ining qaysi strukturalari aniq 
refle k to r reak siy alarn in g yuzaga chiqishida qatnashsa, faq at shu 
strukturalami talamusning nospesifik yadrolari faollashtiradi. Jumladan, 
talam u sn in g n o sp esifik y ad ro lari tiy ra k organizm d iqqat e ’tib o r 
jarayonlarini tashkil etishda qatnashadi.
Retikulyar formatsiya orqali miya p o ‘stlog‘iga kiradigan afferent 
impulslar odamda muayyan sezgilarni vujudga keltirmaydi, ammo ular 
spesifik sensor y o ‘llar orqali keluvchi im pulslarga jav o b an m iya 
p o ‘stlog‘ining reaksiyalarini kuchaytiradi.
137


Talamusning nospesifik yadrolari bilan k o ‘chiruvchi va assotsiativ 
yadrolar o ‘rtasida, shuningdek, talamus bilan po‘stloq ostidagi tuzilmalar 
o‘rtasida o ‘zaro keng aloqalar bor. Talamusning nospesifik yadrolaridan 
faqat ikkitasi - oldingi ventral yadro bilan retikulyar yadro bevosita 
katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining turli qismlariga tola beradi.
S e zg ila rn in g sh a k lla n ish id a ta la m u sn in g ish tiro ki.
T alam us 
sezgilarning kelib chiqishida qatnashadi, chunki u turli reseptorlar 
ta’sirlanganda kelib chiquvchi impulslarni katta yarim sharlar po‘stlog‘iga 
o ‘tkazishdan tashqari, olingan axborot talam us y adrolarida qayta 
ishlanadi, shuning natijasida sezgilar xarakteri o ‘zgaradi.
K o‘pgina tadqiqotchilar (G.Ged va boshqalarjning fikricha, talamus 
og‘riq sezuvchanlikning oliy markazidir. Bu fikr quyidagi dalillarga 
asoslanadi. Odamdagi neyroxirurgiya operatsiyarida bosh m iya katta 
yarim sharlar p o ‘stlog‘ining turli qismlariga bevosita ta ’sir etilsa, og'riq 
hissi ju d a kam dan-kam paydo b o ‘ladi. T a’sir etuvchi elektrodlar 
talam usga q o ‘yilganda esa, ro ‘y-rost o g ‘riq reaksiyalari va nohush 
sezgilar ro ‘y beradi. Shunga k o ‘ra talam usning b a ’zi bir kasalliklarida 
azobli o g ‘riq sezgilari paydo boT ishini n ev ro p a to lo g -k lin itsistlar 
qadim dayoq payqashgan. Salgina ta ’sir-teriga tegish, ignani salgina 
bosish, tovush yoki y o r u g iik ta ’siri bunday bem orlarda eng og‘ir og‘riq 
tu tish ig a sabab b o ‘ladi. B a ’zan esa talam us zararlanganda o g ‘riq 
sezgilarini idrok etish buziladi, analgeziya holati ro ‘y beradi, bunda 
og‘rituvchi ta ’sirlar og‘riq sezgilarini yuzaga chiqarm aydi. N ihoyat 
organizmning odatda og'rik hissi bilan davom etadigan tipik reaksiyalarini 
hayvonlar ustidagi tajribada katta yarim sharlar p o ‘stlo g ‘ini olib 
tashlagandan keyin (talamik hayvonlarda) yuzaga chiqarish mumkin.
Miya o ‘zanining retikulyar formatsiyasi og‘riq reaksiyalarining kelib 
chiqishida muhim ahamiyat kasb etishi so‘nggi vaqtdagi tadqiqotlarda 
aniqlandi. B a’zi narkotik moddalar, masalan,, barbituratlami kiritish y o ‘li 
bilan retikulyar formatsiya ishdan chiqarilganda va shu tariqa bosh miya 
yarim sharlar p o ‘stlog‘iga retikulyar form atsiyaning k o ‘tariluvchi, 
faollashtiruvchi ta ’siri to ‘xtatib qo‘yilganda og‘riq reaksiyalari susayadi.
A m m o k e ltirilg a n fa k tla rn in g h am m asi o g ‘riq se z g ila rin in g
shakllanishida katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining ishtirok etishini to'la 
inkor etolmaydi. M iya p o ‘stlog‘ining ahamiyati shu bilan isbot etiladiki, 
og‘rituvchi ta ’sirlarda sensor sohalarda yuzaga chiqarilgan potensiallar 
qayd qilinadi, binobarin og‘riq reseptorlaridan miya po‘stlog‘iga impulslar 
yetib boradi. O g‘riq sezgilari ishontirish yo‘li bilan susaytirilishi mumkin 
(tu g ‘ruqni o g ‘riq siz la n tirish d a shu fak td an fo y d alan ilad i). M iya
138


po‘stlog‘inig sensor zonalari zararlanganda og'rituvchi ta ’sir berilgan 
joyni aniq bilib b o ‘lmaydi.

Download 12,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   242




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish