k en g am p litu d a li b o ‘ladi. O d am n in g m iy a c h a si
b ir to m o n lam a
z a ra rlan g a n d a h a ra k a t b e rilg a n y o ‘nalish d a n o g 'a d i. M iy ach asi
zararlangan bemorlarda qo‘l harakatlarining buzilishi yaqqolroq ko‘rinadi.
M asalan,, bem or q o ‘li bilan aniq harakat qila olmaydi. M asalan,, u
ko‘rsatkich barmog‘ini biror narsaga yoki o‘z burniga tekizmoqchi b o isa ,
barmoq harakati murakkab teriaktoriya b o ‘ylab bajariladi va barmoq
mo ‘ Ij allangan j oyga to ‘ g ‘ ri kelmay di.
Harakatlar buzilishi m iyacha olib tashlangach uzoq vaqtdan keyin
bir
muncha kamayadi, ammo bir necha yil o ‘tgandan keyin ham to ‘la
barham topmaydi. E.A.Asratyan k o ‘rsatib berganidek, m iyacha olib
tashlangach buzilgan funksiyalar miya katta yarim sharlari p o ‘stlog‘ida
y a n g i s h a rtli re f le k to r a lo q a la r v u ju d g a k e lis h i tu fa y li
k o m p e n s a ts iy a la n a d i. M iy a c h a si o lib ta s h la n g a n itd a h a ra k a t
funksiyalarining nisbiy kompensatsiyalanish davrida miya yarim
sharlar
p o ‘stlog‘ining m otor zonasi olib tashlansa, harakat apparati holatining
b u z ilis h i, m iy a c h a n i o lib ta s h la s h d a n k e y in d a s tla b k i v a q td a
kuzatiiganidek ro ‘y-rost ko‘rinadi.
Organizmning harakat funksiyalariga miyachaning ta ’sir ко 'rsatish
mexanizmi.
M iyachaga ta ’sir etish va uni yem irish effektlarini taqqoslab
k o ‘rish h am d a h o zirg i zam on e lek tro fiz io lo g ik tad q iq o tla rin in g
m a’lumotlari miyachaning organizmdagi ahamiyati to ‘g ‘risida muayyan
tasavvur hosil qilishga imkon beradi.
M iyachani olib tashlash natijasida reflektor reaksiyalar y o ‘qolib
ketmaydi, jumladan, miya o ‘zanining tonik reflekslari saqlanib turaveradi.
Shu bilan birga m uskullar tonusi bir qadar o 'zg arad i
va reflektor
harakatlarning aniqligi hamda uyg‘unlashganligi buziladi.
Gavda harakatlangan vaqtda ta ’sirlanuvchi barcha reseptorlardan
«qaytar aloqa» kanallari orqali markaziy nerv sistemasiga keluvchi affer
ent impulslar m iyachaga boradi. M iyachaga proprioreseptorlardan va
v e s tib u lo re s e p to rla rd a n s h u n in g d e k ,, k o ‘ruv, e sh itu v v a ta g til
reseptorlardan im pulslar kelib turadi. M iyacha
shu tariq a harakat
apparatining holati haqida m a’lumot olib, muskullar tonusini bevosita
boshqaruvchi qizil yadroga va miya o‘zanining retikulyar formatsiyasiga
ta ’sir ko‘rsatadi. Uzunchoq miya retikulyar formatsiyasining muayyan
qismlariga m ikroelektrodlar kiritib, miyachaga ta ’sir etish tajribalari
miyachaning retikulyar formatsiyaga ta’sir ko‘rsatishidan guvohlik beradi.
Bu tajribalarda retikulyar formatsiya neyronlarining spontal elektr faolligi
o ‘zgargani qayd qilingan. Miyachaning qaysi qismi ta’sirlanishiga qarab,
elektr faolligining o ‘zgarish xarakteri har xil bo‘lishi mumkin. Uzunchoq
131
miyaning retikulyar formatsiyasiga miyachaning ta ’sir ko ‘rsatishi yana
shundan bilinadiki, miyachaning oldingi b o ia g ig a ta ’sir etilsa, yozuvchi
muskullardagi deserebratsion rigidlik kamayadi.
Miyachaning retikulyar formatsiyaga ko‘rsatadigan ta’siri ba’zan katta
y arim sh arla r p o ‘s tlo g ‘ining t a ’sirig a te sk a ri b o ‘ladi. M asalan ,,
kuzatishlarga qaraganda miyacha ta ’sirlanganda retikulyar formatsiyadagi
ay rim n e y ro n la rn in g im p u lsla ri su sa y g a n ,
k a tta y a rim sh a rla r
p o ‘stlog‘ining m otor sohasigi elektr bilan ta ’sir etilganda esa o ‘sha
neyronlardagi impulslar kuchaygan.
M uskullar tonusiga miyachaning ta ’sir ko‘rsatish mexanizmida orqa
miyaning gamma-motoneyronlaridagi zaryadlaming o‘zgarishi muayyan
ahamiyat kasb etadi. M iyacha oldingi b o ‘lagining b a’zi qismlariga ta ’sir
etilganda muskul yoyining gamma-afferent tolalaridan o‘tuvchi impulslar
susayishini, shu sababli muskul tonusi refleks y o ‘li bilan kamayishini
R .G ranit kuzatgan. M iyacha oldingi b o ‘lagining boshqa qism lari
ta’sirlanganda esa muskul yoyining reseptorlaridagi impulslar ko‘paygan,
shu tufayli muskul tonusi oshgan.
M iyacha yadrolaridan keluvchi afferent impulslar proprioreseptiv
(m io ta tik ) re fle k sla rn i to rm o z la y d i. H ar b ir m u sk u l q isq a rish i
proprioreseptorlarga ta ’sir etib yangi refleksni vujudga keltira oladi.
O datda oddiy refleks shu y o ‘l bilan m urakkab
zan jirli reflek sg a
aylanmaydi, chunki reflekslar zanjirini uzadigan tormozlovchi mexanizm
bor. M iyacha olib tashlanganda kuzatiladigan astaziya uchun xarakterli
h o d isa la r - m u sk u llarn in g titra sh i, g a n d irak la sh v a te b ra n ish -
tormozlanmagan proprioreseptiv reflekslarga b o g iiq b o ‘lsa kerak.
Shunday qilib, m iyacha o rg an izm n in g harak at reak siy alarin i
to ‘g ‘irlaydi, boshqacha aytganda, ularni tegishlicha
tuzatib aniq qilib
qo‘yadi. M iyachaning bu ahamiyati ixtiyoriy harakatlarning yuzaga
chiqishida ayniqsa yaqqol k o ‘rinadi. M iyachaning asosiy funksiyasi
harakat aktlarining ildam (
Do'stlaringiz bilan baham: 
