O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

M iyachaning elektr faolligi.
M iy a c h a
y u z a s id a n
e le k tr 
potensiallari ajratib olinganda har xil: sekundiga 150-200 va 8-12 chastotali 
elektr tebranishlari qayd qilinadi. M iyacha to ‘la ajratib qo‘yilgandan 
keyin ham tez-tez tebranishlar davom etadi; Miyachani katta yarim sharlar 
po‘stlog‘iga bog‘laydigan y o ‘llar qirqib qo‘yilganda sust tebranishlar 
yo‘qoladi. Shu sababli m iyachada elektr tebranishlam ing sust ritmlari 
katta yarim sharlar po‘stlog‘ining ta’sirida kelib chiqadi, deb hisoblashadi.
Muskullar, paylar va boylamlaming proprioreseptorlari, shuningdek,, 
te ri, k o ‘z va quloq e k s te ro re s e p to rla ri t a ‘sirla n g a n d a m iy ach a 
p o ‘stlog‘ining turli qismlarida yuzaga chiqqan potensiallar qayd qilinadi. 
B a‘zi ichki a ‘zolam ing interoreseptorlari ta ‘sirlanganda ham miyacha 
p o ‘s tlo g ‘ida yuzaga chiqqan p o ten siallar paydo b o ‘lishi yaqinda 
ko‘rsatib berildi.
T adqiqotchilar terin in g ayrim q ism lariga yoki ayrim afferent 
o ‘tkazgichlarga ta ‘sir etib va miyacha p o ‘stlog‘ida yuzaga chiqarilgan 
potensiallami qayd qilib, miyachaning birinchi galda elektr faolligi paydo
127

---

boiadigan qismlarini, ya’ni ta’sirlanuvchi reseporlardan impulslar birinchi 
marta keladigan qismlarini aniqlashdi. M iyacha p o ‘stlog‘ining yuzasida 
reseptor apparatlar proyeksiyasining taqsim lanishini k o ‘rsatadigan 
topografik kartalar shu tariqa tuzildi, m iyacha p o ‘stlog‘ining yuzasiga 
k o ‘ruv, esh itu v , ta g til, m u s k u l-b o ‘g ‘im va v e s tib u ly a r ap p arat 
reseptorlaridan, shuningdek, interoreseptorlardan signallar kelib turadi.
E.Edrian va R.Snayder bilan A. Stouelning m a’lumotlariga qaraganda, 
tagtil, m uskul-bo‘g ‘im, yorug‘lik va tovush reseptor sistemalarining 
proyeksiyalari miyacha yarim sharlari yuzasida quyidagicha taqsimlanadi: 
oldingi tom onda-keyingi oyoqlarning, undan orqada tananing, uning 
orqasida-oldingi oyoqlarning, so ‘ngra-boshning vakillik zonasi bor, 
m iyacha p o ‘stlog‘idagi shu zonalarning orqasida eshituv zonasi, bu 
zonadan medial tomonda esa k o ‘ruv sohasi bor. Snayder bilan Stouel 
ta jrib a la rid a m aym un o y o q la ri va y u z in in g ta g til re s e p to rla ri 
ta ’sirlanganda teri va muskul sezuvchanligining yana bir vakillik zonasi 
aniqlangan, u miyachaning orqadagi bo‘lagida joylashgan.
M iyachaning turli qismlariga t a ’sir etish effektlari.
Miyachaning 
turli qismlariga elektr toki bilan ta ’sir etilganda katta yarim sharlar 
p o ‘stlog‘ining muayyan qismlaridagi neyronlar, oraliq miya, o ‘rta va 
uzunchoq miya hamda retikulyar fonnatsiya yadrolarining elektr faolligi 
o ‘zgaradi. M iyacha yuzasiga yoki undagi ayrim yadrolarga kuchli elektr 
toki bilan ta ’sir etilganda ko‘z, bosh, qo‘l-oyoq harakatga keladi. Miyacha 
ta ’sirlanganda ro ‘y beruvchi harakatlar katta yarim sharlar p o ‘stlog‘i 
ta ’sirlangandan kelib chiquvchi harakatlardan farq qilib, sust va tonik 
xarakterda bo‘ladi. Ta’sir etish effekti uzoq vaqt saqlanadi.
M iyachaning turli qismlari har xil muskul guruhlarining qisqarishini 
boshqarishda qatnashdi. Shu sababli deserebratsion rigidlik mavjud 
bo‘lganda miyachaning oldingi bo‘lagiga ta ’sir etilsa yozuvchi muskullar 
tonusi pasayadi, orqa miyaning kesishma yozish reflekslari kamayadi va 
katta yarim sharlar po ‘ stlog ‘ idagi motor zona bo‘ laklariga elektr toki bilan 
ta ’sir etish tufayli kelib chiqadigan m uskul qisqarishlari susayadi. 
Miyachaning orqadagi b o ‘lagiga ta ’sir etilganda ko‘z harakatlari qayd 
q ilin a d i v a k a tta y arim s h a rla r p o ‘s tlo g ‘idagi m o to r zo n an in g
qo‘zg‘aluvchanligi o ‘zgaradi. Miyachaning sharsimon yadrosi ta ’sirlanda 
o ‘sha tomondagi oyoqlar bukiladi, chodir yadrolari ta ’sirlanganda esa 
ikkala oldingi oyoq bukiladi.
M iya k a tta y arim sh arlari p o ‘s tlo g ‘in in g m u a y y an q ism lari 
ta ’sirlanganda miyacha po‘stlog‘ida yuzaga chiqqan elektr potensiallarini 
qayd qilish yoki aksincha, m iyacha p o ‘stlo g ‘ining tu rli qism lari
1 2 8

---

ta ’sirlanganda miya katta yarim sharlari p o ‘stlog‘ida yuzaga chiqqan 
potensiallarni qayd qilish, ularning m uayyan qism lari o ‘zaro ikki 
tomonlama bog‘langanligini k o ‘rsatdi. M asalan,, oldingi oyoqlaming 
m iyacha p o ‘stlog‘idagi vakillik zonasi oldingi oyoqlam ing katta yarim 
sharlar p o ‘stlog‘idagi vakillik zonasiga b o g iiq . M iyachaning ko‘ruv 
zonasi katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining k o ‘ruv zonasiga, miyachaning 
eshituv zonasi esa katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining eshituv zonasiga 
bog‘liq. Miyacha bilan katta yarim sharlar o ‘rtasida resiprok xarakterdagi 
shunday bog‘lanishlar borligidan, organizmdagi harakat sistemalarini 
b o s h q a ru v c h i m e x a n iz m la r ju d a n o z ik k o r r e ly a ts iy a q ilin a d i 
(uyg‘unlashtiriladi).