O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

(fizik reflekslarga)
t a ‘sir e tib ig in a q o lm ay, sk e le t m u sk u lla rin in g to n u sig a
( to n ik
reflekslarga)
ham t a ’sir etadi.
Orqa m iya yuqoriroqdan qirqib q o ‘yilganda retikulyar form atsiya 
faollashtiruvchi va torm ozlovchi ta ’sir k o ‘rsata olm aydi, bu esa spi­
n al sh o k n in g v a k e y in ro q r o ‘y b e ra d ig a n g ip e r re fle k s iy a n in g
sabablaridan biri b o ‘lsa kerak.
D e s e r e b r a s io n r ig id lik n in g k e lib c h iq is h id a r e tik u ly a r
form atsiyaning roli tajribada isbot etilgan. M iya o ‘zani uzunchoq miya 
yuqorisidan qirqib qo‘yilsa, bulbar retikulyar formatsiyaning orqa miya 
markazlarini tomozlovchi neyronlari faolligini susaytiradigan impulslar 
kelm ay qoladi. Ayni vaqtda Varoliy k o ‘prigining qopqog‘i sohasidagi 
faollashtiruvchi neyronlarga vestibulyar yadrolardan va orqa m iyadan 
afferent im pulslar kelaveradi. Shunday qilib, retikulyar formatsiyaning 
torm ozlovchi va faollashtiruvchi im pulslari o ‘rtasidagi m uvozanat 
b u z ilib , fa o lla sh tiru v c h i im p u lsla r o rtib k etad i. N a tija d a sk elet 
muskullarining, ayniqsa yozuvchi muskullarning tonusi keskin darajada 
oshib qoladi. Varoliy k o ‘prigi qopqog‘i sohasidagi faollashtiruvchi 
retikulyar formatsiya bo‘laklari yemirilganda deserebratsion rigidlik ro‘y 
bennaydi.
0 ‘rta m iyaning b a ‘zi qism lari shikastlanganda asosan bukuvchi 
m uskullar rigidligi ro ‘y beradi. 0 ‘rta miyaning retikulyar formatsiyasi 
ozgina zararlanganda faqat bir oyoq rigidligi kelib chiqishi mum kin.

---

R etikulyar form atsiya m uskul tonusiga t a ’sir etish m exanizm i 
R .G ranit ishlari tufayli m a ‘lum b o ‘lib, qoldi. Orqa m iyaning gamma- 
m otoneyronlari faolligi retikulyar form atsiya ta ’sirida o ‘zgarishini 
R .G ranit k o ‘rsatib berdi. G am m a-m otoneyronlar m uskul yoylarining 
p eriferik qism laridagi m uskul tolalarini innervatsiyalaydi. Ularning 
shunday nom bilan atalganiga sabab shuki, gam m a-efferentlar degan 
aksonlari A r tipdagi ingichka to lalar b o ‘lib, q o ‘z g ‘alishni skelet 
m uskullarining m otor tolalariga nisbatan sekinroq o ‘tkazadi.
Y uqorida aytilganidek, gam m a-efferentlari m uskul yoylaridagi 
m uskul tolalarining qisqarishiga sabab b o ‘lib, ularni taranglaydi va 
m uskul yoylarining yadro xaltasidagi reseptorlardan afferent impulslar 
kelishini shu tariqa kuchaytiradi. M uskul yoylaridan afferent impulslar 
orqa m iyaga doim kiraverib, alfa-m otoneyronlarni q o ‘z g ‘atadi, bu esa 
m uskullar tonusining sababi hisoblanadi. O rqa m iyaning orqa ildiziari 
qirqib q o ‘yilganda m uskul tonusining y o ‘qolishi m uskul tonusida 
a ffe re n t im p u lsla rn in g a h a m iy a ti b o rlig in i k o ‘rsa ta d i. M u sk u l 
yoylarida afferent im pulslar kelib turishini esa o ‘z navbatida gamma- 
m otoneyronlar idora etadi.
Shunday qilib, orqa m iya n ey ro n lari b ilan sk elet m uskullari 
o ‘rtasida m urakkab o ‘zaro m unosabatlar va qaytar aloqalar bor. Bu 
o ‘zaro m unosabatlarni retikulyar form atsiya idora etadi, u gam m a- 
m otoneyronlarga ta ‘sir etib, m uskul yoylaridan keluvchi afferent 
im pulslar oqim ini o ‘zgartiradi va shu bilan m uskullar tonusiga ta ’sir 
etadi.
M uskullar tonusini o ‘rta miya qopqog‘i ikkita retikulo-spinal y o ‘l 
tez o ‘tkazuvchi va sekin o ‘tkazuvchi y o ‘llar orqali idora etadi. Ildam 
harakatlarni nazorat qiluvchi im pulslar birinchi (tez o ‘tkazuvchi) 
y o ‘ldan, sust to n ik q isq arish larn i nazo rat qiluvchi im p u lslar esa 
ikkinchi (skelet o ‘tkazuvchi) y o ‘ldan o ‘tadi.
R etikulo-spinal m exanizm larni bosh m iya katta yarim sharlari 
p o ‘stlo g ‘i va m iyacha doim o nazorat qilib turadi.