O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

83-rasm. 
Odam ko‘zining tuzilishi.
A kkom odatsiya.
N arsan i ravshan k o i i s h u ch u n uning h ar bir 
nuqtasidan keluvchi nurlar t o i pardada bir nuqtaga yigilishi, y a ’ni 
fo k u slan ish i kerak. U zo q q a q aralsa, y aq in d ag i n a rsa la r rav sh an
koiinm ay, chaplashib ketadi. Buning sababi shundaki, yaqin nuqtalardan 
keluvchi nurlar t o i parda orqasida to‘planadi, t o i pardada esa yorugiikni 
sochish doiralari hosil b o ia d i. K o‘zdan turlicha masofadagi narsalami 
bir vaqtda bir xil ravshan k o iis h mumkin emas. T o ip a rd a d a n yetarlicha 
uzoqdagi kitobni doka t o i orqali o ‘qishga ishonish qiyin emas. T o i
pardadan turlicha m asofada joylashgan narsalam i ravshan k o iis h g a
ko‘zning moslashuvi 
akkomodatsiya
deb ataladi. Gavhar egriligining, 
b in o b a rin , n u r sin d irish k o is a tk ic h in in g o ‘z g a rish i y o i i b ilan
akkomodatsiya yuzaga chiqadi. Yaqindagi narsalarga qaralganda gavhar 
qabariqroq b o iib qoladi, shunga k o i a taraluvchi nurlar bir nuqtada 
uchrashadi.
410

---

А
В
84-rasm. 
Ko‘zning akkomodatsiya mexanizmi. A-tinch holat:
1 -gavhar yassi holatda; 2-siliar muskul (bo'shashgan); 3-Sinn boylami
(qisqargan). B -zo‘riqqan holat: 1-gavhar qabariq holatda; 2-siliar
muskul (qisqargan); 3-Sinn boylami (bo ’shashgan),
Akkomodatsiya mexanizmi.
Gavharning qabariqligini o‘zgartiradigan 
kipriksimon muskullarning qisqarishi ko‘zning akkomodatsiya mexanizmida 
muhim ahamiyat kasb etishini GGelmgols ko‘rsatib berdi. Gavhar kapsulaga 
o‘ralgan, bu kapsula chetlari esa kipriksim on tana (corpus ciliare)ga 
yopishuvchi Sinn boylamining tolalariga o iad i. Sinn boylamlari hamisha 
tarang turadi va ularning tarangliligi gavhami qisib yassilaydi. Kipriksimon 
tanada silliq muskul tolalari bo‘lib, bu tolalar qisqarganda Sinn boylamlari 
silqillab qoladi, natijada gavharni kamroq qisadi. Shundan m a’lumki, 
kipriksimon muskullar akkomodatsion muskullardir. Ularni harakatlantiruvchi 
nervning parasimpatik tolalari idora etadi. Ko‘zga atropin tomizilganda bu 
muskulga qo‘zg‘alish o‘tmay qoladi, natijada ko‘z yaqindagi narsalami 
ko‘rishga moslasha olmaydi. Aksincha, parasimpatomimetik moddalar- 
pilakarpin va ezerin kabilar muskulning qisqarishini chaqiradi. Yoshlaming 
normal ko‘zi uchun ravshan ko‘rish uzoq nuqtasi cheksizdir. Ular uzoqdagi 
narsalarni akkom odatsiyaga z o ‘r berm asdan k o ‘raveradi. R avshan 
ko‘rishning eng yaqin nuqtasi ko‘zdan 10 sm masofada boiadi. 10 sm dan 
yaqinroq turgan narsalami 20 yashar odam hatto kipriksimon muskulni 
maksimal qisqartirganda ham ravshan ko‘ra olmaydi.
Q arilik davrida uzoqdan ко ‘r is k
Odamning yoshi u lg ‘aygan sayin 
akkom odatsiya kuchi kamayib boradi, chunki odam keksaygan sayin 
gavhar elastikligi kamayadi va Sinn boylamlari b o ‘shashganda gavhar 
qavariqligi yo o ‘zgarmaydi yoki salgina oshadi. Bu holat qarilikdagi 
uzoqdan k o ‘rish yoki
presbiopiya
deb ataladi. Shuning uchun keksaygan 
kishilar kitob o ‘qiyotganda uni ko ‘zlaridan uzoqroq ushlaydilar.
Ко ‘z refraksiyasining anomaliyalari.
К о ‘zning asosan ikkita refraksiya anom aliyalari tafovut etiladi: 
yaqindan k o ‘rish
-m iopiya
va uzoqdan k o ‘rish
-giperm etropiya.
B u
411

---

anom aliyalar odatda nur sindiruvchi muhitlam ing kamchiligiga b o g iiq
b o im ay , ko‘z soqqasining anomal uzunligidan kelib chiqadi.