fikran nom berish, ya’ni idrok etilgan narsani
narsalam ing muayyan
guruhiga, sinfiga kiritish, uni o ‘z vositasida umumlashtirish demakdir.
H atto o ‘zim izga notanish narsani k o ‘rganim izda ham uning bizga tanish
o b ’ektlar bilan o ‘xshashlik jihatlarini payqab olishga, uni qandaydir
toifaga kiritishga urinamiz. Idrok shunchaki sezgi a ’zolariga ta ’sir qiladigan
q o ‘zg‘atuvchilam ing oddiy yig‘indisi bilan belgilanmaydi, balki mavjud
m aium otlam i yaxshilab talqin qilish, izohlab berish yo‘llarini jadal izlash
b o ‘lib hisoblanadi.
Tafakkur.
Jiddiy ravishda yangilikni qidirish va ochishga bog‘liq,
aloqador psixik jarayondir, uning tahlili va sintezi jarayonida voqelikni
b evosita va um um lashtirib aks ettirish jarayonidir.
Tafakkur am aliy
faoliyat a so sid a hissiy b ilish lard an p aydo b o T ad i .va hissiy b ilish
chegarasidan ancha tashqariga chiqib ketadi.
B ilish fao liy ati sezish va id ro k q ilish d a n boshlanadi va keyin
tafakkurdan o i i b ketishi mumkin. B iroq istagan tafakkur,
hatto eng
rivojlangan tafakkur ham ham isha hissiy bilish bilan, y a ’ni sezish, idrok
va tasavvurlar bilan b o g ian g a n b o ia d i. Tafakkur faoliyati o ‘zining butun
«materialini» faqat bitta m anbadan, y a ’ni hissiy bilishdan oladi.
Kishining tafakkur faoliyati uchun
tilning nutq
bilan o ‘zaro bogiiqligi
ham m uhim aham iyatga egadir. B u n d a inson v a hayvon psixikasi
o ‘rtasidagi prinsipial farqlardan biri nam oyon b o ia d i. Faqat nutq paydo
b o ig a c h , bilinayotgan ob’ektdan m a iu m bir xususiyatni ajratib olib, uni
m axsus so ‘z yordam ida ta sa w u rd a yoki tushunchada mustahkamlash,
qayd qilish imkoniyati tu g ild i. Tafakkur so ‘zda o ‘zining zaruriy moddiy
q o b ig ig a
ega b o ia d i, tafakkur faqat so ‘z orqali boshqalar uchun va
o ‘zimiz uchun ham bevosita reallikka aylanadi. Inson tafakkurini, u qanday
shaklga ega b o im a sin , tilsiz am alga oshirib b o im a y d i.
Diqqat.
Individning hissiy, aqliy yoki harakatlantiruvchi faolligi
d a r a ja s in in g o s h ir ilis h in i ta q o z o e ta d ig a n ta r z d a o n g n in g
y o ‘naltirilganligi v a b ir narsaga qaratilganligidir.
Y o'naltirilgin sub’ektning ehtiyojlari uning
faoliyati m aqsadlari va
vazifalariga m os keladigan o b ’ektlam ing tanlanganligida, ixtiyoriy va
ixtiyorsiz tanlashda, ajratishdanam oyon b o ia d i. D iqqat e ’tibom ing bir
xil ob’ektlarda to'planganligi (konsentratsiyalanishi) ayni paytda barcha
begona narsalardan ch alg ish n i, boshqa o b ’ektlam ing vaqtincha inkor
etilishini taqozo qiladi. Shu tufayli in’ikos
aniq-ravshan b o i a boradi,
ta sa v v u rla r va o ‘y fik rlar fao liy at tu g allan m a g u n g a qadar, undan
k o ‘zlangan m aqsadga erishilm aguncha ongda saqlanib qoladi. Shu
y o ‘sinda faoliyatning nazorat qilib va boshqarib borilishi ta ’minlanadi.
448
Diqqat sezgi, xotira, tafakkur va harakat jarayonlarida namoyon
Jbo‘lishi mumkin. Shu sababli diqqatni biror narsaga qaratish ob’ektiga
(idrok etiladigan buyum, xotira, tafakkur, harakat tasavvurlari)
b o g iiq
holda diqqat nam oyon b o iish in in g quyidagi:
Do'stlaringiz bilan baham: