O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

86-rasm. 
Ko'ruv yoilari 
(k o iu v yoilarining qorachiq va akkomodatsiya jarayonlariga bogiiqligi).
Yorug'lik
t
Yoaiglik
M
Rangli. parda
Siliar muskul
413

---

Q orachiq va qorachiq refleksi.
K o ‘z ichiga tushadigan ham m a 
y o ru g iik nurlarini rangdor parda markazidagi teshik oikazadi, shu teshik 
qorachiq
deb ataladi. Qorachiq faqat markaziy nurlami oikazadi va sferik 
abberatsiyani bartaraf qilib, t o i pardaga narsalam ing ravshan tasviri 
tushishiga yordam beradi. Agar ko‘zni qisib, y o ru g iik nurlarini tushishiga 
to ‘sqinlik qilinsa, keyin ko‘z ochilganda qorachiq kengayganini k o ia m iz
(«qorachiq refleksi»). Rangdor pardaning muskullari qorachiq kattaligini 
o ‘zgartirishi orqali ko‘zga tushayotgan y o ru g iik oqimini idora etadi.
Oddiy sharoitda yosh odamda ko‘z qorachigining diametri 1,8 mm 
dan 7,5 mm gacha b o ia d i. Juda yorag‘ joyda qorachiq diametri minimal 
b o ia d i 1,8 mm. Kunduzgi o‘rtachayorug‘ joyda qorachiq diametri 2,4 mm 
ni tashkil qilsa, qorong‘ulikda esa qorachiq maksimal 7,5 mm gacha. 
kengayadi Rangdor pardada qorachiq kattaligini o‘zgartiradigan muskullar 
bor, bulardan bir turi-halqasimon muskullar (m. sphincter iridis) ko‘zni 
harakatlantiruvchi nervning parasimpatik tolalarini idora qiladi, ikkinchisi 
esa radial muskullar (m. dilatator iridis) simpatik nerv tolalarini idora qiladi. 
Halqasimon muskullar qisqarganda qorachiq torayadi, radial muskullar 
qisqarganda esa, qorachiq kengayadi. Shunga k o ia , atsetilxolin va ezerin 
qorachiqni toraytiradi, adrenalin esa qorachiqni kengaytiradi. Bundan 
tashqari, qorachiq inson q o iq q an id a , g ‘azablanganida, kuchli o g iiq
sezganda va gipoksiyada ham kengayadi. Qorachiqning kengayishi - bir 
qator patologik holatlarda m uhim diagnostik sim ptom hisoblanadi. 
Masalan, og‘riqdan kelib chiquvchi karaxtlik, gipoksiyava hokazo. Sogiom
odamning ikkala ko‘z qorachigi bir xilda kengaygan yoki toraygan boiadi. 
Bir ko‘zga yorugiik tushirilsa, ikkinchi ko‘z qorachig1 i ham torayadi; bunday 
reaksiya hamjihatlik reaksiyasi deb ataladi. Ba’zi patologik holatlarda ikkala 
ko‘z qorachiqlari katta-kichik bo iad i (anizokoriya). Bir tomondagi simpatik 
nervning zararlanishi natijasida qorachiq torayadi (mioz) va ayni vaqtda 
ko‘z y o rig i ham toraysa (Gomer simptomi) N. oculomotorius-ning falaj 
b o iish i natijasida bir ko‘z qorachigi kengayishi mumkin (midriaz).
To ‘r p a rd a n in g tu zilish i v a fu n k siy a la ri.
T o i p ard a k o 'z n in g
y o ru g iik n i sezuvchi ichki qavati hisoblanadi. U murakkab ko‘pqavatli 
tuzilishga ega. Bu yerda o ‘zining funksional ahamiyatiga k o i a ikki xil: 
ikkilamchi-sezuvchi fotoreseptorlar (tayoqchalar va kolbachalar) va bir 
necha nerv hujayralari mavjud. Fotoreseptorlami qo‘zg‘alashi t o i pardani 
birinchi neyron hujayrasini q o ‘z g ‘atadi (bipolyar neyron). Bipolyar 
neyronlarning faollashuvi, o‘z navbatida impulslaming po‘stloq osti ko‘ruv 
markazlariga yetkazib beruvchi ganglioz hujayralami faollashtiradi. T o i
pardada bu hujayralardan tashqari axborotlarni uzatishda va qayta ishlash

---

jarayonida gorizontal va amakrin hujayralar ham ishtirok etadi. Yuqorida 
sanab o ‘tilgan barcha neyronlar va ularning o‘simtalari birgalikda ko‘zning 
nerv apparatini hosil qiladi, ular nafaqat axborotlarni markazda uzatishda, 
balki analiz va qayta ishlash jarayonlarida ham ishtirok etadi. Shuning 
uchun u markaziy nerv tizimining go‘yoki periferiyaga chiqarib qo‘yilgan 
bir qismi b o iib hisoblanadi. K o‘ruv nervining ko‘z soqqasidan chiqqan 
joyi, ya’ni ko‘ruv nervining s o ig ic h id a fotoreseptorlar mutloqo yo'qligi 
sababli bu jo y yorugiikni sezmaydi, shuning uchun u k o i dog‘ deb ataladi.
Yorugiik
1
2
3
4
87-rasm. 
T o‘r pardaning tuzilishi: g